طلای سیاه ، آشنای دیروز و امروز

پایگاه تحلیلی خبری اولکامیز – نظرمحمد گل محمدی ، پژوهشگر بندرترکمنی نوشت :    نفت و گل نفت که در چاه های خود جوش در منطقه گمیشان وجود داشت ، از دیر باز برای بازرگانان ترکمن به عنوان کالایی صادراتی و درآمد زا به حساب می آمد . پس از آنکه دریا نوردی ترکمن ها تعطیل گردید و بر اساس عهدنامه آخال در ۳۰ شهریور ۱۲۶۰خورشیدی ، سرزمین ترکمن صحرا تقسیم شد و قسمتی در ترکمنستان امروزی قرار گرفت پروژه استخراج نفت و گاز در منطقه گمیشان دنبال نشد تا اینکه در فروردین ماه سال ۱۴۰۰ پروژه اکتشاف نفت و گاز با حفر چاه در منطقه گمیشان آغاز گردید . بدین ترتیب بار دیگر نام طلای سیاه بر سر زبان ها افتاد .

قبایل پراکنده ترکمن در حاشیه شرقی و شمال شرقی دریای خزر ، در کنار دامداری و قالی بافی به امر صید و تجارت و دریانوردی اشتغال داشتند و اگر چه ابتدا به اهمیت وجود نفت و گل و نفت قیر پی نبرده بودند ولی به تدریج عده ای از تجار و صاحبان نفوذ با دست یابی به چاه های خود جوش نفت و قیر و گل نفت در منطقه اقدام به بارکردن آن در خیک ها و بشکه های چوبین نمودند و صادر می کردند ، آنان از مناطق اطراف چلکن و چاه نفتیلجه در شرق گمیشان و نواحی حسنقلی مواد نفتی را گرفته و به آشورآده حمل و تحویل می داده اند .

در میان صاحبان ناوو ها ی حمل و نقل (کشتی های بزرگ بادبانی) اسامی افرادی که از صاحبان چاه های نفت بودند و اقدام به حمل نفت و گل وکالای تجاری می کرده اند نیز دیده می شد. به زودی ترکمن های ایران ساکن درحاشیه شرقی دریای خزر با روس ها رابطه تجاری بر قرار کرده و نفت و گل نفت و قیر به روس ها می فروختند . روسها حتی از ترکمن ها شخصی را بنام خدرخان برای نظارت بر امر نفت و مراوده، تعیین کرده بودند.

در تائید این انتخاب ا. وامبری سیاح معروف که در آوریل سال ۱۸۶۳ میلادی به منطقه سفر نموده آورده است : در زمانی که من از آشورآده دیدن می کردم خدرخان از نژاد قاضلی کر از سی سال قبل با عنوان دریابیگی (آدمیرال) در استخدادم روس ها بود . صاحبان چاه های نفت در منطقه حاشیه شرقی در یای خزر و گرگان و دشت و ترکمن صحرا اغلب مواد نفتی خود شامل گل نفت و نفت و قیر را به کمک دیگر تجار و صاحبان کشتی ابتدا به سواحل شرقی و جنوبی دریای خزر (مازندران،گلستان ) و بعد محل استقرار روس ها به آشورآده حمل و به کمپانی ماورای قفقاز می فروختند و مقدار آنها به بیش از ۱۵ تَن می رسید . این ترکمانان (صاحبان در عرض شش سال ۶۰۰۰۰ پود نفت گل به آشورآده آوردند و ۱۰۰۰۰ پود به بادکوبه بردند.

روسها که از مدتها قبل در فکر اعمال نفوذ بیشتر در دریای خزر بودند با رسیدن به حسنقلی (ترکمنستان) بنای داد و ستد با تجار ترکمن ایران درحاشیه دریای خزر را گذاردند و علیرغم اعتراضات دولت ایران در سال ۱۲۵۶ ه . ق کشتی های روسی در جزیره آشورآده لنگر انداختند و سرکوب قایق های ترکمن ها را به عنوان تهدیدی امنیتی، دست آویز قرار داده و آنرا درجهت حضور خود توجیح می کردند درحالیکه خود ، نفت گل آنان را در آشورآده به همراه کمپانی های ماورای قفقاز معامله می نمودند .

کم کم روس ها محدویت هائی را برای کشتیرانی و حمل و نقل ترکمن ها به واسطه اخذ تذکره و داشتن مجوز ورود فراهم آوردند و یک چنین اقدام مشابه را حاکم استر آباد نیز اعمال نمود ازاین روی از دامنه فعالیت های کشتیرانی و حمل بار ترکمن ها کاسته شد. از طرفی به واسطه کم رونقی و بی توجهی به چاه های نفت و معدن نمک از سال ۱۸۶۰ به بعد استخراج نفت گل و قیر و نمک نیزکاهش یافت و رفته رفته تعطیل گردید .

دیری نپائید روسها با بهره برداری از میدان نفت نبت داغ (ترکمنستان) که در فاصله کمی با منطقه گمیشان قرار دارد ، اقدام به استخراج نفت نمودند . بر اساس تحقیقات بعمل آمده ،حاشیه شرقی دریای خزر و مناطق گرگان و دشت و ترکمن صحرا دارای سفره زیرزمینی نفت و گاز می باشد و این امر در گذشته نه چندان دور هر از گاهی با جوشش چاه های گلفشان و دیگر چاه های نفت قیر آلود دیده شده اند .

نفت و گاز از چاهی که در دره شاکوه واقع بوده بیرون می زده و در شمال شرقی گمیشان چاه نفت وجود داشته که هنوز هم کم و بیش فعال بوده و بنام “نفتیلجه” معروف است . گل فشان “اینچه” در شمال آق قلا و “قارنی یاریق” در نزدیکی سقر تپه از جمله معادن نفت و گاز و گل مخلوط می باشند . در چاهی که در منطقه آق قلا به منظور بررسی حفر گردید فشار گاز متصاعد از آن وجود ذخایر گاز را به اثبات رساند .

خوشبختانه در سال ۱۳۹۱ شرکت ملی نفت و گاز خزر پروژه اکتشاف نفت و گاز را پیگیری و اقدام به حفر دوازده چاه کرده که در سه حلقه از چاه‌ ها گاز مشاهده‌ شده است. این چاه‌ها در شمال غرب آق‌قلا، منطقه مجاور آن شهر و قزل تپه تا اینچه قرار دارند .

همانطوری که قبلا اشاره شد ، در منطقه گمیشان (صوفی کم و قزل تپه) که کار حفر چاه اکتشافی از ۱۴ فروردین ۱۴۰۰ آغاز شده بود در عمق بیش از سه هزار متری نشانه هایی از وجود نفت و گاز مشاهده شده است . با ورود تجهیزات حفر چاه و تأسیسات مربوطه ، بارقه ای از امید و خوشحالی را در دل مردم منطقه را موجب گردید و به ویژه با شنیدن علائم رسیدن به نفت در چاه گمیشان خوشحالی ها دو چندان شد .

با توجه به اینکه دو درصد از درآمد های نفت و گاز به منطقه اختصاص می یابد این امر نوید بخش رونق اقتصادی و اشتغال زایی برای مردم منطقه خواهد بود . به امید آنکه یک چنین پروژه در آمد زایی که حتی امکان صادرات نفت گاز نیز برای کشور وجود دارد ، دچار وقفه نگردد .

منابع :
-” گمیشان دوقدیق مکان ” تحقیق و تألیف مجید آقی پور – انتشارات مختومقلی فراغی گرگان ۱۳۹۳
– درویشی دروغین در خانات آسیای میانه” – آرمینوس وامبری ، ترجمه متحعلی خواجه نوریان ، نگاه ترجمه ونشر
“سیری در تاریخ سیاسی اجتماعی ترکمن ها”- تألیف امین گلی ، چاپخانه مهارت تهران ۱۳۶۶
-“حسنقلی بپا می خیزد” – کاظم نوربردیف ، چاپخانه ستاره شرق – عشق آباد ۲۰۰۸

www.ulkamiz.ir