آشوراده؛جزیره رها شده
پایگاه خبری اولکامیز- آفتاب یزد در گزارشی به بررسی وضعیت جزیره تاریخی و مهم آشوراده پرداخته است. این جزیره به دلیل اختلاف مقامات به حال خود رها شده و حتی سال هاست زباله‌های توریست‌ها جمع‌آوری نمی‌شود. در این باره با امیر صیاد شیرازی و اسماعیل کهرم دو فعال محیط زیستی گفتگو کردیم.
یگانه شوق‌الشعرا در آفتاب یزد روز دوشنبه ۱۷ خرداد ۱۴۰۰ نوشت : آشوراده، دهی در مرکز شبه جزیره میانکاله در شهرستان بندرترکمن، استان گلستان است. آشوراده تنها جزیره ایرانی دریای خزر است. این جزیره در سده‌های گذشته در پی عملکرد و فعالیت گروه‌های انسانی با حفر کانال از توده اصلی خشکی خود (شبه جزیره میانکاله) جدا افتاده‌است.
آشوراده در سال ۱۳۵۴ جز نخستین مناطق زیست کره جهان معرفی و ثبت شد. در همین حال در کنوانسیون جهانی رامسر در زمره تالاب‌های مهم دنیا قرار گرفت و سومین اهمیت این منطقه عضویت آن در پناهگاه حیات وحش است که در تمامی ایام سال میزبان انواع پرندگان است. همچنین ۴۰درصد خاویار ایران در نزدیکی این جزیره به دست می‌آید.
این جزیره تا سال‌های پیش با امکاناتی همچون پاسگاه ژاندارمری، شرکت تعاونی روستایی، مدرسه راهنمایی، مغازه، مسجد و حسینیه بیش از ۱۰۰۰ نفر سکنه داشته‌است که به مشاغل دامداری، کارگری، پیشه‌وری و ماهیگیری مشغول بوده‌اند اما در سال ۱۳۷۲ به علت بالا آمدن سطح آب دریای خزر و رخ دادن سیل مردم جزیره، آنجا را ترک کردند و هم‌اکنون تنها کارمندان شیلات در آن ساکن هستند.
مدتی است که توریست‌های زیادی با نگاه گردشگری وارد این منطقه می‌شوند اما امروز آشوراده به جزیره‌ای رها شده تبدیل شده است که این رهاشدگی وضعیت بسیار نامناسبی را رقم زده است. این وضعیت نامناسب حتی در حال تخریب بافت تاریخی این منطقه است. ما ابتدا در این گزارش به جزئیات این جزیره اشاره می‌کنیم.
مال آشیر
لفظ «آشوراده» در زبان ترکمنی به معنای «جزیره آشور» است؛ و دارای دو بخش آشیر (آشور) و آدا (جزیره) {آشیرآدا = آشوراده} است. ترکمن‌ها به این جزیره «مال آشیر» هم می‌گویند زیرا در زمان‌های قدیم از ساحل بندر ترکمن دام‌های خود را جهت چراندن به جزیره می‌رساندند و در این لفظ «مال» به معنای «دام» و «آشیر» به معنای مصدری «رساندن» است.
محدوده «آشوراده» در اثر بالا آمدن سطح آب دریاچه خزر توسط کانال طبیعی «خزینی» به صورت جزیره آشوراده از شبه جزیره میانکاله جدا شده‌است. به این ترتیب، جزیره آشوراده از شمال به دریاچه خزر، از شرق به تنگه‌ای باریک موسوم به «تنگه چپق‌اوغلی» و از غرب به کانال طبیعی خزینی و ادامه شبه جزیره میانکاله و از جنوب به خلیج گرگان منتهی می‌شود.
آشوراده در اغلب منابع تاریخی به عنوان مجمع‌الجزایر آشوراده که متشکل از سه جزیره بوده‌است، آمده که با بالا آمدن سطح آب هر دو جزیره کوچک انتهای آن در آب فرورفته و در حال حاضر تنها یک جزیره باقی مانده‌است.
ارتفاع آشوراده از سطح دریاهای آزاد برابر ۲۶- متر است. جزیره با آب و هوای معتدل در ۵ کیلومتری غرب بندر ترکمن قرار دارد. طول جغرافیایی آشوراده برابر ۵۳/۸۵۰۰ و عرض جغرافیایی آن ۳۶/۸۳۳۳ است.
پوشش گیاهی جزیره، بوته‌های تمشک، نوعی خار خودرو و درختان انار ترش است و حیواناتی همچون شغال، روباه، خرگوش، ماهی، قرقاول، کبک و پرندگان دریایی در جزیره یافت می‌شوند. گراز و نوعی اسب وحشی در این جزیره زندگی می‌کنند که توانایی خوردن آب شور دریا را دارند و طول عمر بسیار کمی دارند
دو بنای تاریخی
برخی از مورخان اعتقاد دارند که آشوراده همان جزیره آبسکون بوده‌است که در زمان حمله مغول به ایران، سلطان محمد خوارزمشاه به این جزیره گریخت و همانجا در سال ۱۲۲۰ میلادی درگذشت.
این شبه جزیره در زمان صفوی به عنوان شکارگاه مورد توجه قرار گرفته و به این سبب دژهایی در این جزیره بنیاد شد. در سال ۱۸۳۷ این جزیره با وجود اعتراض ایران به دست نیروهای روسیه اشغال شد. پس از این اشغال، نیروهای روسی تا چندین دهه یک پاسگاه نظامی در آن داشتند.
هم‌اینک این جزیره دو بنای تاریخی در خود دارد. قلعه روس‌ها که در زمان رضاشاه بنای آن تجدید گردیده و به پاسگاه تبدیل شده و خانه وزیر مختار روس.
واگذاری به بخش خصوصی
بحث واگذاری آشوراده تنها جزیره دریای خزر نخستین بار در دولت سیدمحمد خاتمی و ریاست معصومه ابتکار بر سازمان محیط زیست در سال ۱۳۸۳ مطرح شد. در آن زمان بنیاد علوی وابسته به بنیاد مستضعفان با ارائه سند مالکیت جزیره که در سال ۱۳۷۶ ثبت شده بود، مدعی مالکیت جزیره شد.
این پرونده مدتی مسکوت ماند اما بنیاد علوی مدتی بعد با واگذاری بخش‌هایی از جزیره به یک شرکت خصوصی، بخش خصوصی را با سازمان محیط زیست وارد مناقشه حقوقی کرد.
در آخرین جلسه هیئت دولت در زمان محمد خاتمی، دولت واگذاری ۳۸۰ هکتار از این جزیره به شرکت خصوصی «مناطق گردشگری جهان» را تصویب کرد. اما در نتیجه پیگیری کارشناسان و فعالیت‌های رسانه‌ای در آن زمان، سازمان بازرسی کل کشور نیز به تخلفات برخی مدیران استانداری گلستان و غیرقانونی بودن واگذاری اشاره کرد.
با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد و در دوره ریاست فاطمه واعظ جوادی به ریاست سازمان محیط زیست، مصوبه واگذاری جزیره آشوراده به عنوان یکی از اصلی‌ترین مناطق حفاظتی پناهگاه حیات وحش میانکاله با پیگیری سازمان بازرسی کل کشور باطل شد.
در پایان دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد امتیاز سرمایه‌گذاری در آشوراده به یک شرکت لبنی به نام شرکت لبنی صباح ابراهیمی واگذار شد که انتقادات و مناقشاتی را در پی داشته‌است. اما این پرونده مجدد با روی کارآمدن دولت حسن روحانی و ریاست معصومه ابتکار بر سازمان محیط زیست مطرح شد.
با اعلام موافقت دولت و سازمان محیط زیست با واگذاری این منطقه به بخش خصوصی، کارشناسان محیط زیست نسبت به این اقدام و احتمال تخریب زیست‌محیطی و آسیب به زیست‌بوم این منطقه هشدار داده‌اند.
معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست با رد موضوع واگذاری جزیره آشوراده اعلام کرد: «تنها ۱۰ درصد آشوراده مربوط به گردشگری طبیعی است و واگذاری این منطقه به هیچ وجه ممکن نیست، چرا که جزو اراضی ملی است. همچنین چارچوبی در خصوص گردشگری طبیعی در منطقه آشوراده مشخص شده و فعالیت‌های سنگین نظیر دخل و تصرف و تخریب به هیچ وجه صورت نمی‌گیرد و سازمان محیط زیست اجازه چنین اقدامی را نخواهد داد.»
آشوراده رها شده است
یکی از بازدید‌کنندگان منطقه آشوراده که اخیرا به این منطقه سفر داشته است به آفتاب یزد گفت: «گردشگران زیادی از شهر بندر ترکمن به این جزیره وارد می‌شوند. زمانی که توریست به این منطقه وارد می‌شود انتظار و تصور امکانات و جاذبه‌های مشخصی را دارد.
تنها جاذبه این جزیره برای گردشگران صرفا جاذبه‌های طبیعی است که به واسطه جزیره بودن آشوراده وجود دارد و امکانات گردشگری دیگری ایجاد نشده است. همچنین این جزیره از کوچکترین رسیدگی و امکانات محروم شده است. سال‌هاست حتی زباله‌های این منطقه جمع‌آوری نشده و این جزیره پر از ساختمان‌های متروکه و خراب است.
مجموع این دو عامل نمای بسیار زشتی را در این منطقه ایجاد کرده است. من در کل این جزیره تنها یک سوپرمارکت توانستم پیدا کنم. حتی در این جزیره برای توریست‌ها سرویس بهداشتی وجود ندارد. من به عنوان یک گردشگر به جزیره‌های مناطق دیگر هم سفر کرده‌ام اما کشورهای دیگر از این نعمت طبیعی بسیار درست استفاده کرده‌اند. ما اصلا از این فرصت خدادادی بهره‌برداری مثبتی نکرده‌ایم.
به این جزیره رها شده بدون نظارت هیچ سازمانی تنها توریست وارد می‌شود اما هیچ رسیدگی نه به توریست و نه به خود منطقه می‌شود. من در بازدید متوجه شدم بسیاری از بافت تاریخی این منطقه نیز تخریب شده است. از نظر من بازدید کننده، این جزیره پتانسیل بسیار زیادی برای کسب درآمد دارد، بدون آسیب رسیدن به اکوسیستم این منطقه، همانگونه که سایر کشورها از این مناطق استفاده مفید می‌کنند. من به عنوان یک بازدیدکننده افسوس خوردم که چرا فرصت بهره‌برداری از این منطقه نیز از دست رفته است.»
فاجعه در راه است
امیر صیاد شیرازی فعال محیط زیست و مسئول مرکز حفاظت از فک خزری ایران نیز در این باره به آفتاب یزد گفت: «این جزیره رها شده است و الان حدود ۱۲ سال است که ما از نزدیک شاهد هستیم که حتی مسئولیت جمع‌آوری زباله‌های این منطقه را هیچ سازمانی به عهده نگرفته است.
همچنین آثار تاریخی این منطقه نگهداری نمی‌شود و حتی در بحث حیات وحش این منطقه نیز متاسفانه هیچ قانونی وجود ندارد. آشوراده به دلیل اینکه بین دو استان گلستان و مازندران واقع شده است از سال‌ها پیش بر سر مدیریت آن دعوا وجود داشته و هیچ نهادی هیچ مسئولیتی برای این منطقه قبول نکرده است.
داستان گردشگری این منطقه زیر نظر استان گلستان در حال انجام‌گیری است. ما با این دست از اتفاق‌ها مخالف هستیم، بعد از این همه سال داستان کوچکی مثل جمع‌آوری زباله‌ها و رسیدگی به وضعیت سلامت این منطقه هنوز معضل است. یا بحران بزرگی مثل خشک شدن خلیج گرگان وجود دارد که هیچ کار اجرایی برای آن انجام نشده است.
به نظر می‌رسد تنها عده‌ای به دنبال نمایش به راه انداختن و راضی نگه داشتن مردم بومی با این شعار که گردشگری برای مردم درآمدزایی دارد، هستند. این جزیره دیگر جزیره هم نیست زیرا با پایین آمدن سطح آب، سال‌هاست که جزیره آشوراده به شبه جزیره میانکاله متصل شده است و هیچ فعالیت مثبتی برای جلوگیری از این اتفاق انجام نگرفته است.
ما معتقدیم اگر خلیج گرگان به همین مسیر ادامه بدهد سطح آب پایین می‌آید و تنها اتصال خلیج گرگان به دریای خزر قطع خواهد شد و فاجعه بزرگی رخ می‌دهد. اولین کاری که باید انجام شود نجات خلیج گرگان است که قطعا این نجات منتج به بهبود شرایط محیط زیستی شبه جزیره میانکاله و جزیره آشوراده می‌شود.
همچنین در بحث میراث فرهنگی بافت‌های قدیمی و تاریخی این منطقه، قلعه، حمام، مدرسه و چند خانه چوبی توسط گردشگران در حال تخریب هستند، مثلا گردشگران در خانه‌های چوبی آتش روشن می‌کنند و هیچ کس بر این مسائل نظارتی ندارد. به همین سبب من فکر می‌کنم چند سازمان مختلف مثل منابع طبیعی، محیط زیست، شیلات و میراث فرهنگی باید وضعیت اینجا را به حالت عادی بازگردانند و بعد به فکر طرح‌هایی نظیر گردشگری باشند زیرا تا به حال مدیریت درستی در این منطقه وجود نداشته است و هر سال ما شاهد آسیب‌های بیشتری در این منطقه هستیم.
من تا به حال برنامه‌ای برای مدیریت آشوراده ندیده‌ام و اگر به همین روال پیش برود همین تعداد گردشگر بدون آگاهی می‌توانند این بافت را از بین ببرند. باید حداقل تابلوهایی در این مناطق نصب شود و یکسری مسائل به گردشگران گوشزد شود و مامورینی برای نظارت و رسیدگی به جزیره وجود داشته باشد. ما خود شاهد هستیم گونه‌هایی مثل پرندگان مهاجر، فک خزری و… در حال آسیب دیدن هستند و تنها مامن آن‌ها در حال تخریب است.»
تبدیل آشوراده به سایت گردشگری از ابتدا خطا بود
در ادامه اسماعیل کهرم کارشناس محیط زیست در این خصوص به آفتاب یزد: «تخریب آشوراده به همانجا ختم نمی‌شود بلکه تخریب آن جا به شبه جزیره میانکاله ختم می‌شود که یک پناهگاه حیات وحش ۶۸ هزارهکتاری است. ما از ابتدا مخالف بودیم که این منطقه به قطب گردشگری تبدیل شود، زیرا گردشگران در میانکاله ماهیگیری، شکار پرنده و راهپیمایی می‌کنند و همین فعالیت‌ها باعث تخریب این بافت می‌شود. اما آقای روحانی به دلایل نامشخصی این قسمت را برای ایجاد شغل به سایت گردشگری تبدیل کرد درحالی که این اتفاق بدون در نظر گرفتن آلاینده‌ها و تخریب این محیط رخ داد.
در حال حاضر این ایده ملغی شد اما الان سازمان میراث فرهنگی فکر می‌کند ضرر کرده و نتوانسته است درآمد توریستی به دست بیاورد به همین دلیل این منطقه را رها کرده است و زمانی که سایت گردشگری وجود نداشته باشد تخریب شدیدتر خواهد بود. لذا ما انتظار داشتیم که این تخریب‌ها به وجود بیاید.
تبدیل آشوراده به سایت گردشگری از ابتدا خطا بود. از آغاز به گفته‌های کارشناسان توجه نشد و به خاطر عده‌ای که این منطقه را ملک پدر خود می‌دانند این منطقه از بین رفت.
خوشبختانه این پروژه به تصویب مجلس نرسید. اگر روند همینگونه باشد بافت باستانی و تمام توانایی‌های این منطقه از بین می‌رود. به ترتیب سازمان میراث فرهنگی، سازمان گردشگری و صنایع دستی باید در اولویت باشند. نباید یک قلعه و میراث باستانی برای صنایع دستی نابود شود. توریست بدون آگاهی و نظارت وارد این منطقه می‌شود و بدون حداقل تعلیماتی آشوراده از بین می‌رود و باید مانند روز عاشورا برای آشوراده عزاداری کرد.»
www.ulkamiz.ir
