پایگاه خبری تحلیلی اولکامیز – یادداشتی از دکتر اراز محمد سارلی ، نویسنده و استاد دانشگاه :
عشق آباد منکوب زلزله
در اکتبر ۱۹۴۸م عشق آباد، وقتی که هنوز از ویرانی های جنگ جهانی دوم سر برنیاورده بود، گرفتار فاجعه ای تمام عیار گردید. زلزله ای قوی کل شهر را کن فیکون کرد. هزاران هزار نفر در زیر آوار جداره های قطور مانده، کشته شدند. از جمله خانواده نیازف اولین رئیس جمهور ترکمنستان، جزو قربانیان این زلزله مهیب بودند.
سالهای سال طول کشید تا این فاجعه عمیق به فراموشی سپرده گشته، عشق آباد از نو ساخته شود. تیپ معماری خانه های که در عشق آباد ساخته شد، همان استیل معروف معماری روسی بود. با خانه های مستحکم و جدارهای پهن و پنجره های دوجداره و نیز کف طبقات چوبی بود تا بتواند ریشتر بیشتری از زلزله را تحمل نماید.اما فاقد هرگونه زیبایی و جذابیت بود. خانه های حولی دار کفی مانند منطقه مالوشنی نیز چنین سبک معماری کسل کننده را داشت.
عشق آباد در دهه ۶۰
عشق آباد در دهه ی شصت برای اولین بار توانست جان دوباره بگیرد. نهادهای مدنی، فرهنگی و هنری و حتی تیپ شهرسازی شاهد تحول گسترده بود. البته همانطوریکه گفته شد، تیپ معماری براساس استیل های روسی طراحی و اجرا گردید.به مانند همه ی جمهوری های تابع شوروی، نماهای ساختمان های اداری ایدئولوژیک بود طرح کارگران زحمتکش و زنان شاغل از عمده طراحی های هنری نماکاری ابنیه ی اداری به شمار می رفت.
دراین سالها، اندیشمندان ترکمن مانند بردی کربابایف به پژوهش در ادبیات ترکمن و مختومقلی پژوهی مبادرت نمودند.و حاصل آن را در قالب دیوان اشعار منتشر نمودند. همچنین مدارس ترکمنی و دانشگاه جایگاه ویژه ای در آموزش عمومی زبان و ادبیات ترکمنی پیدا کرد. در حقیقت رشد و تعالی ادبیات ترکمن، تئاتر ترکمنی، انواع هنر مانند موسیقی و سایر مظاهر مدنیت مدیون این دهه و بعداز آن می باشد.
عشق آباد و رادیو عشق آباد
در دهه های ۷۰ و ۸۰ میلادی رادیوعشق آباد که به زبان ترکمنی موسیقی ، تئاتر و انواع گفتگوها را پخش می نمود، در بین ترکمنان ایران شنوندگان فراوانی داشت. موسیقی کلاسیک ترکمنی اینگونه در ماورای مرزهای ترکمنستان شوروی طرفداران سنتی پیدا کرد.
مردم ترکمنصحرا که ابتدا از طریق گرامافون و صفحه ی بزرگ آن به خواننده ها گوش می دادند رفته رفته رادیو عشق آباد به دل مشغولی یاشولی ها تبدیل گشت. از آن طریق با فحول موسیقی ترکمن مانند نوربردی قولیف، اوکدیروف و…آشنا شدند. البته در مقابل شاه ایران رادیو ترکمنی گرگان را راه اندازی نمود.تا به نوعی به تقابل با امواج رادیویی شوروی پرداخته باشد.
عشق آباد، کانون پناهجویان ایرانی
در تمام سالهایی که حزب توده در ایران فعالیت می نمود در شرایط سخت سیاسی، عشق آباد پناهگاه آنان بود. در دهه ی بیست شمسی هم تعدادی از نظامیان ایران دستگیر و به عشق آباد برده شدند(خاطرات صد روز اسارت در عشق آباد) و هم اعضای کادر حزب توده بدانجا پناهنده شدند. بویژه پس از کودتای ۲۸مرداد ۱۳۳۲ و بعد از ترور شاه در دهه ی چهل، این سخت گیری محسوس تر بود.
از سران حزب توده مانند احسان طبری با همراهی رفیق ترکمن اش غایب بهلکه و سایر پیروان ترکمنصحرایی این حزب مانند سرهنگ خطیبی، صفر انصاری، اسلامی ، مدرسی ، گوکلانی، عاشور پور ،رجب اف و دهها تن از ترکمنان ایران از زمان انقلاب مشروطه مانند عثمان اخوند تا فراریان جنگ دوم گنبد در سال ۱۳۵۸ مانند آخوند ارزانش و دیگران، به عشق آباد پناه برده برای همیشه یا مدتی زندگی کرده اند.
www.ulkamiz.ir
جناب سارلی!
سلام و آرما
لطفا مانگا (خاطرات صد روز اسارت در عشق آباد) را برایم بفرستید.
با تشکر
ا.گلی
آقای سارلی!
آیا بهتر نبود بجای ( فراریان جنگ دوم گنبد در سال ۱۳۵۸ ) از عنوان دیگری نظیر مهاجرین سیاسی، پناهندگان سیاسی، ترک اجباری کردگان … استفاده کنید. وقایع بهمن ۱۳۵۸ تورکمن صحرا آنقدرها هم ملایم نبود…
گلی
آقای سارلی! نه در دهه های ۷۰ و ۸۰ میلادی رادیوعشق آباد! بلکه…
رادیو آشغابات در سال ۱۹۲۷ تأسیس و آغاز بکار کرد. شنوندگانش از تورکمن صحرا با خرید رادیوهای ترانزیستوری و باطری های بزرگ از ۱۹۴۵ ببعد به رادیو آشغابات گوش می کردند.
اولین بار از شما می شنوم که ساختمان و بناها هم ایدئولوژیک بود و بناها کسل کنند-. الله اعلم (نوشتید: نماهای ساختمان های اداری ایدئولوژیک بود—-خانه های حولی دار کفی مانند منطقه مالوشنی نیز چنین سبک معماری کسل کننده را داشت.)
دهه ۶۰- نوشتید بردی کربابایف به پژوهش در ادبیات ترکمن و مختومقلی پژوهی مبادرت نمودند. باید گفت که اولین کار بردی آقا در مورد مختومقلی- انتشار آثار شاعر به خط عربی در سال ۱۹۲۷ بود.
به محمدرضا شاه دوبار تیراندازی شد (ترور ساختگی)- اولی در ۱۵بهمن ۱۳۲۷ که پس از آن توده ای بشدت مورد تعقیب قرار گرفتند و مجبور به جلای وطن شدند. تیراندازی دوم در کاخ مرمر در ۲۱ فروردین ۱۳۴۴ بود که در آن موقع هیچ خبری از توده ای ها نبود و کسی جلای وطن نکرد.
کسی بنام رجب اوف نداریم– ایشان معلم از کومیش تپه بنام رجب رحمانی بودند.
با تشکر
به نظر می آید با تمام مداقه ی که آقای گلی نسبت به یادداشت‌ها و مطالبی که به قلم آقای سارلی در سایت درج می شود
افکار خوانندگان بزرگوار منتظر جوابیه های آقای سارلی نسبت به تشکیکات آقای گلی هستند لذا لطفا در جهت اقناع افکار عمومی و روشن شدن مسایل تاریخی بیان شده اقدام فرمایید .
جناب اقای سارلی
درود بنده را پذیرا باشید
علیرغم طرح سوالات و ایرادات جدی تاریخ نگار برجسته ترکمن جناب اقای گلی به تقریرات جنابعالی ، حضرت عالی تاکنون پاسخی ارائه نداده اید و کماکان مصر بر تحریر مطالب گوناگون می باشید ، با توجه به جایگاهی که از شما به عنوان مدرس دانشگاه، مدیر فصلنامه و… یاد می شود انتظار می رود در رفتاری آکادمیک در مقام پاسخ بر ایید ، پر واضح است سکوت شما برای اذهان جستجوگر میتواند دلیلی بر صحت ایرادات وارده و فقدان توان پاسخگویی تلقی گردد از این رو توصیه می شود (در صورت دارا بودن پاسخ های مستند) در دفاع از مواضع مکتوب خویش دست به قلم شوید.
احمد مرادپور