گفتگو با محمد رضا بهلکه زاده در باره اشعار کریم قربان نفس – بخش اول
پایگاه خبری اولکامیز- لطیف ایزدی : کریم قربان نفس در زبان و ادبیات ترکمن نامی آشناست. شاعری که در مضامین مختلف از جمله غنایی ، اجتماعی و تعلیمی اشعاری زیبا و دلکش دارد. استاد بی نظیر شعر و ادبیات ترکمن که دوستدارانش به او کریم آقا گویند. او که مشتاقان زیادی در ترکمن های جهان به ویژه ایران دارد محمد رضا بهلکه زاده یکی از عشاق اوست که آثارش را بارها مطالعه نموده و از آن پندها آموخته است.بر آن شدیم تا در باره اشعار و اندیشه های کریم آقا با وی گفتگویی مبسوط داشته باشیم. این مصاحبه با یاری و همراهی دوست فرهیخته ام مهندس محمد امین بهلکه زاده بسامان رسید. وی فرزند برومند محمد رضا بهلکه زاده است. این پدر و پسر اهل فرهنگ و ادبیات بوده و دلبسته ی اشعار کریم قربان نفس هستند.
🔺 آقای بهلکه زاده در ابتدای مصاحبه خودتان را به اختصار معرفی بفرمایید؟
با سلام و عرض ادب خدمت دوستان و اهالی فرهنگ،خاصه عاشقان شعر ترکمن، محمدرضا بهلکه زاده هستم متولد ۱۳۳۱ شمسی، بازنشسته اداره جهاد و ساکن محله بهلکه بابل گنبد کاووس، از دوران نوجوانی و جوانی دل در گرو ادبیات بسته ام و سالهاست که زبان شعر و ادبیات ترجمان زندگی و دنیای روحی و عاطفی من بوده است:
یولداشیم کتابدیر سیرداشیم غوشغی
غوشغی دورامیار یانما سنگ غاوراب
اوی بیلن سوزله من گورمانی عشقی
سویگی عشق یولندا کول بولدیم غاوراب
🔺کریم قربان نفس که بود در باب زندگی و آثار و اشعار او توضیح دهید؟
در طی سالیان اخیر و به لطف زحمات اساتید بزرگ و ادب دوست ترکمن صحرا و توسعه فضای مجازی نسل جوان تا حدود زیادی با کریم آقا آشنایی پیدا کرده اند اما خالی از لطف نیست جهت یادآوری اشاره ای به دوران زندگی کریم آقا داشته باشیم چرا که شناخت این وجه از زندگی کریم آقا در درک اشعار و اندیشه های او بسیار مهم است.وی در سال ۱۹۲۹ میلادی در گوک تپه ترکمنستان چشم به هستی گشود و در سال ۱۹۸۸ در سن ۵۹ سالگی فروغ دیده گانش به ابدیت پیوست، کمی نکته سنجی کافیست تا با دقت درهمین چند جمله و اعداد تاریخی با جانمایه بسیاری از اشعار وی آشنا گشت، کریم آقا پس از مدت کوتاهی از جنگ اول بین الملل و فروپاشی روسیه تزاری و پایگیری نظام سوسیالیستی به دنیا میاید در اوج سالهای نوجوانی و جوانی شاهد و درگیر ویرانی های جنگ دوم بین الملل میباشد و آثار و نتایج دهشت بار آن را سالها در جسم و جان هموطنانش ومردمان دیگر سرزمینها میبیند و بر قلم مینشاند، در اواخر عمر و با یورش فرهنگ مدرنیزم، حسرت بار بر تاراج فرهنگ آبا و اجدادیش مینگرد و با اشعار و اندیشه هایش به پاسبانی حریم عاشقانه اش از عشق ، از انسان و از آرزوهایش مینویسد.
او معلم بود و خواندن و خوانده شدن، فهمیدن و فهماندن،سرودن و سروده شدن را برای زندگیش برگزید اگرچه از هیچ کوششی در عرصه های اجتماعی و سیاسی دیگر که فکر میکرد میتواند برای مردمانش مفید باشد فرو گزار نبود ولی کریم شاعر بود و شعر کجاوه زندگی او.از آثار وی میتوان به کتاب گویجومنگ گوز باشی به معنی سرچشمه نیروی من اشاره کرد کتابهای پر باری همچون تایماز بابا، غوشغی لر و پایامالر، سالدات یوره گی، قرق، توپروق، منزل، عیال باغشی، آتا و اغل همچنین اویلانما بایری و یوره ک پایاماسی که به کوشش استاد حاج مراد دوردی قاضی و استاد محمود عطاگزلی در دهه ۸۰ به رسم الخط فارسی ترجمه و چاپ گردید از دیگر آثار وی میباشند.با توجه به انتخاب نام آثارکریم آقا هم میشود به علایق و گرایش ادبی وی پی برد که یادآور عشق به انسان، خانواده، عشق به سرزمین مادری و موسیقی است.
🔺جایگاه کریم قربان نفس در شعر و ادبیات ترکمنی را چگونه می بینید؟
آنچه درباره جایگاه وی میتوان گفت قطره ای از دریاست و برای دانستن آن همین بس که او را به حق مختومقلی ثانی میدانند و میشناسند، توانایی وی در به کار گیری کلمات و به وزن نشاندن آنها به طوری که در عین سادگی و محاوره بودن حائز معانی عمیق اندیشه و غنی از عاطفه و احساس باشد تنها از جایگاه شاعری همچون او برمیاید.جایگاه فرهنگی کریم آقا در حوزه ترجمه آثار بزرگان ادب دنیا و آشنا کردن جوانان سرزمینش با افکار و اندیشه ایشان از یک سو و نکته سنجی و جسارت قلم در کسوت روزنامه نگاری از سوی دیگر از کریم آقا وزنه فرهنگی سنگینی ساخته است.فعالیتهای سیاسی و اجتماعی وی نیز بر اهمیت این جایگاه میافزاید و از او چهره ای جامع الجهات معرفی میکند و به همین اعتبار دارای مهمترین نشانهای ادبی در دوران حیات خویش است از جمله نشان ادبی بین المللی مختومقلی.
🔺چرا به کریم قربان نفس، مختومقلی معاصر لقب داده اند؟
نقش جایگاه ممتاز و تاثیرگزار کریم آقا در حوزه فرهنگ معاصر ترکمن را در انتخاب این عنوان نمی شود نادیده گرفت، مضاف بر آن و به عقیده بنده با مطالعه اشعار وی ناخودآگاه در ذهن مخاطب نام کریم آقا با مختومقلی همراه میشود چراکه وی ذوب در ارادت و دوستی فراغی بزرگ در بسیاری از ابیاتش میباشد.
دییسک ده هر کیمینگ اوز باغی بولار
بییک روباغی چی فراغی بولار
در آثار کمتر شاعر معاصری، ردپای فراغی بزرگ را با این کیفیت و به این مقدار و حجم میتوان یافت،
بییک فراغی دک دیزینگا چوکوپ
یازماقلیق حوکمان دال یاز داغا چیقیپ
یونه آیا چیقای شاهیر بولمارسینگ
بییک فراغینگ اوستوندن بوکوپ
شعر زیبای فراغینگ قاشیندا نمونه ی بارزی از حضور این خوشه چین بزرگ ادبیات ترکمن در قلب و ذهن و شعر کریم آقا میباشد. این حضور در جای جای آثار کریم آقا با استعاره و تشبیهات بی بدیل وجود دارد و میدرخشد.
مختومقلینگ شیغری یالی
کوکون یره اوران داغلار
داشینگیزدان آیلانایین
باشیگیزدان آیلانایین
فراغینی گورن داغدار
🔺از چگونگی آشنایی خود با کریم قربان نفس بگویید؟
ازآشنایی اولیه بنده با اشعار کریم آقا که در اوج سالهای جوانی من بود نزدیک به نیم قرن میگذرد در آن ایام اشعار کریم آقا نقل محافل ادبی و جشنها و مراسمات بود وهمراه شعر خوانی شومن ها با ساز و صدای بخشی های ترکمن صحرا به پرواز در میامد وعاشقان فرهنگ و ادب را شیفته خود میکرد، اشعاری که با حنجره بخشی های بزرگی مثل سخی جبار و دولت گلدی اوکدایرف و بسیاری از بزرگان موسیقی ترکمن با حلاوتی بیشتر بر جان و دل آدمی می نشست. در دهه ۷۰ شمسی که رفت و آمد به ترکمنستان هموار شده بود در ضمن چندین بار مسافرت به آنجا چندین کتاب کریم آقا را از ترکمنستان تهیه کردم و با یادگیری رسم الخط روسی اشعار ایشان را به رسم الخط فارسی ترجمه کرده و مطالعه میکردم که از آن جمله کتابهای توپروق و منزل میباشد که اولین تجربه مطالعه منسجم آثار کریم قربان نفس برای من به حساب میامد
🔺چه شد که جذب اشعار کریم قربان نفس شدید؟
دغدغه فکری، علاقه و گرایش شخصی بنده در حوزه ادبیات از همان دوران جوانی با مسائل اجتماعی و روابط انسانی گره خورده بود و تم اشعار خودم نیز بیشتر در همین احوال میبود بنابراین مطالعه و پیگیری آثار نویسندگان این حوزه را برایم لذت بخش میکرد، به عنوان مثال مطالعه آثارعزیز نسین نویسنده ترک تبار از آن جمله بود و به اشعار کریم قربان نفس هم از این منظردلبسته گی داشته و دارم.
آدم بیربیرینه ادملی کمک
آدم بیربیرینه ادملی اینام
شول کمک شول اینام بولمسه سنده
مننگ باقیب یوران دویام سنگ سنم
🔺مهمترین ویژگی افکار و اندیشه های کریم قربان نفس چیست؟
تم اشعار کریم آقا حول محور آدمی و روابطش با خود و جامعه میگردد و تمام دغدغه فکری و احساسی شاعر را در طول حیاتش به خود مشغول میدارد بنابراین میتوان گفت وی شاعری اجتماعی و مصلحی اخلاقی میباشد.
اینها روباغیلام دوشدولر یولا
بیری ساغا چکیار، بیری سی سولا
عیبی یوق همه سی آدام حقدادیر
آخیری اهلی سی اویشر بیر دولا
اندیشه شاعر واجد جهانبینی است که از چندین چشمه سیراب میشود، اندیشه قربان نفس از یک سو از نظام اخلاقی دینی و عرفانی بهره مند است چراکه فرم و محتوای اشعار مختومقلی را به خوبی میشناسد و با عرفان اسلامی و هنر معنوی کاملا آشناست از سوی دیگر بر سنتهای تاریخی قومی و ملی ترکمن آگاهانه استوار است و به فرهنگ گذشته خویش تسلط، باور و ایمان دارد وعشق میورزد و هم به دلیل جایگاه و توانایی بالای علمی، فرهنگی و اجتماعی در سطح ملی و بین المللی و حشر ونشر با بزرگان جهان اندیشه، دیدگاهی به روز و آگاه به مسائل و اندیشه های جهانی دارد که توانایی نگاه سیال، منعطف و چند لایه به رویدادهای اجتماعی را برای او میسر میکند و او را تبدیل به شاعری نوپرداز و آوانگارد مینماید.
کوپلسین اویونگدە یورکدش میهمان
یاری ایشچی بولسون، یاریسی دایخان
البتده، عالِمام، شاهیرام حوکمان
اویشوپ، چاشیپ،
چار طاراپا انگیپ گیت
🔺مهمترین ویژگی اشعار کریم قربان نفس چیست؟
از نظر بنده دلایلی که سبب استقبال اقشار مختلف جامعه از اشعار کریم آقا در طی این سالیان بوده، ویژگیهایی است که در فرم شعر و هم در محتوای آثار وی حضور دارد، از این دست میتوان به نگاه بدون سانسور، بی واسطه و واقع انگارانه نسبت به رویدادهای اجتماعی، ساده گی و ملموس بودن موضوع اشعار و مفاهیم سترگ و عمیق انسانی و اخلاقی که در قالب وزن و آهنگی گوشنواز با کلماتی ساده و از جنس مردم بیان میشوند اشاره کرد.
اما مهمترین ویژگی اشعار کریم آقا که ساختار بسیاری از اشعار محبوب او را شکل میدهد و اشعار وی را از سایرین متمایز میکند، فرمی روایی بر پایه تصویر سازی هویت مند است که با مولفه های مکان و زمان رویدادهای شعر را به پیش میبرند.
این نوع روایت حجم بالایی از تخیل مخاطب را به خدمت میگیرد شعر در چند لایه روایی همچون سکانسهای متوالی فیلم به پیش میرود و مانایی ذهنی بیشتری در حافظه دراز مدت مخاطب بر جای میگذارد همچنین شعر را واجد هویت میکند بواسطه اینکه عناصر مکانی و زمان مابه ازای بیرونی دارد و از مختصات زندگی شاعر متولد میشود.
به زبان ساده عناصر مکان همچون خانه ها و روستاها، جاده ها و شهرها یا عناصر طبیعت مثل رودخانه و دریا، درختها و جنگل، تپه ماهورها و دشت و عناصر زمان مثل اوقات روزانه، گذر فصلها و سال، روزگار حال و گذشته و آینده، بازیگران روایتی هستند که شاعر همچون کارگردانی نکته سنج مستقیما یا در نقش سوم شخص، روایت و به تصویر میکشد.
🔺مهمترین ویژگی اشعار کریم قربان نفس چیست؟
از نظر بنده دلایلی که سبب استقبال اقشار مختلف جامعه از اشعار کریم آقا در طی این سالیان بوده، ویژگیهایی است که در فرم شعر و هم در محتوای آثار وی حضور دارد، از این دست میتوان به نگاه بدون سانسور، بی واسطه و واقع انگارانه نسبت به رویدادهای اجتماعی، ساده گی و ملموس بودن موضوع اشعار و مفاهیم سترگ و عمیق انسانی و اخلاقی که در قالب وزن و آهنگی گوشنواز با کلماتی ساده و از جنس مردم بیان میشوند اشاره کرد. اما مهمترین ویژگی اشعار کریم آقا که ساختار بسیاری از اشعار محبوب او را شکل میدهد و اشعار وی را از سایرین متمایز میکند، فرمی روایی بر پایه تصویر سازی هویت مند است که با مولفه های مکان و زمان رویدادهای شعر را به پیش میبرند.
این نوع روایت حجم بالایی از تخیل مخاطب را به خدمت میگیرد شعر در چند لایه روایی همچون سکانسهای متوالی فیلم به پیش میرود و مانایی ذهنی بیشتری در حافظه دراز مدت مخاطب بر جای میگذارد همچنین شعر را واجد هویت میکند بواسطه اینکه عناصر مکانی و زمانی ما به ازای بیرونی دارد و از مختصات زندگی شاعر متولد میشود به زبان ساده عناصر مکان همچون خانه ها و روستاها، جاده ها و شهرها یا عناصر طبیعت مثل رودخانه و دریا، درختها و جنگل، تپه ماهورها و دشت و عناصر زمان مثل اوقات روزانه، گذر فصلها و سال، روزگار حال و گذشته و آینده، بازیگران روایتی هستند که شاعر همچون کارگردانی نکته سنج مستقیما یا در نقش سوم شخص، روایت و به تصویر میکشد.
به عنوان مثال به چند شعر محبوب کریم آقا از همین منظر اشاره میکنم: در شعر یاشلیق دراماسی، شاعر روایت خود را با تصویر سازی مکان رود تجن و بیشه زار اطرافش شروع میکند، در ادامه با توصیف آتش در نیزار ها و سربازان به جنگ رفته و کشته های برگشته، ذهن مخاطب را به زمان جنگ دوم جهانی میکشاند تا علاوه بر توصیفات شاعر،ناخودآگاه تجربیات شخصی خود را نیز از آن واقعه تاریخی با هم بیامیزد و تصویر سازی خود را شکل دهد، در ادامه شعر، عناصر طبیعت هنرمندانه در خدمت تشبیهات عاشقانه شاعر نسبت به معشوق به تصویر کشیده میشوند، اوج هنر شاعرانه گی کریم قربان نفس در تلفیق خیال و واقعیت زمانیست که بعد از توصیفات واقعی و تلخ فضای اولیه شعر،عناصر طبیعی مثل رودخانه و درخت و پرندگان با شاعر به سخن در می آیند و تصویری خیال انگیز و سورئال را خلق میکنند.
دریا هم سسلندی: اتمانگ اتیاج
سیزه قصد اتجه گه تاپارین علاج
آسماندا پل پللاب بیر قوجا بورگوت
قیغردی: سیز جودا مناسب جوبوت
این رویه تا آخر شعر ادامه دارد و از عناصر متنوع بسیاری بهره میبرد چنانچه در آخر روایت شعر، مخاطب تمام رویدادهای شعر را فلش بکی از زمان حال شاعر که اینک دوران سالمندی را میگذراند میابد، این بازی رفت و برگشت در زمان، هنر روایت گری استادانه است، به واقع نمیتوان این ظرافتهای فنی در خلق اثر هنری را نادیده گرفت و آن را صرفا سبک داستان،شعر نامید.
در شعر تاثیرگذار یازماسی آغیر دوشون غوشغی هم این ساختار روایت به زیبایی تمام به کار رفته است، شعر در زمان حال و در مکان نزدیک آرامگاه روستا روایت میشود، گرمای هوا،سایه درخت و حضورجاده پیچ در پیچ ،تصویر سازی هنرمندانه ای از مفهوم انتظاری تلخ، طاقت فرسا همراه با بیم و امید، در انتظار فرزندی ناخلف میباشد در ادامه شعر فلش بک به زمان گذشته و توصیف مکانهای مختلف از مزرعه و روستا تا دانشگاه و ادارات بزرگ شهر، مخاطب را به روایت شعر و نقش آفرینان داستان نزدیکتر میکند و کیفیتی فراتر از شعر در مخاطب برمی انگیزد. رای درک بیشتر این ویژگی اشعار کریم آقا توصیه میکنم به رمان آخرین سرود کریسمس چارلز دیکنز و یا شعر معروف کوچه اثر فریدون مشیری نگاهی بیاندازید. در واقع شعر کریم آقا نه پنجره ای که مخاطب از قاب آن به زندگی و جهان وی نگاه کند بل دری است که از آستانه آن وارد شده و با شاعر زندگی میکند.
🔺چرا کریم قربان نفس شاعری فرا ملی است پیام او به بشریت چیست؟
برای اینکه شاعری در عرصه بین المللی جایگاهی داشته باشد شعر او بایستی از نظر فرم، مفهوم ومحتوا قابلیت ترجمه و همزادپنداری برای مخاطبین سایر ملل را دارا باشد، بسیاری از اشعار کریم آقا چنان مفاهیم و ارزشهای عمیق انسانی را بیان میدارد که هر مخاطبی در هرکجای جهان میتواند با آن ارتباط برقرار کند، در حوزه اجتماعی مفاهیم ارزشمندی همچون عدالت، ظلم ستیزی، یاری انسانها و صلح و نوع دوستی، در باب انسان، جایگاهی که برای پدر و مادر و خانواده و احترام به ارزشهای فرهنگی قائل است و اعتبار و قداستی که برای عشق متصور است از آن گونه است. در باب ترجمه فرمی هم اشعار وی واجد چنان تشبیهات زیبا و استعاره های ظریف و تصویرسازی ها و روایت های خیال انگیزیست که هم در ترجمان شعری ارزش خود را از دست نمیدهند وهم به دلایلی که پیشتر از ویژگیهای شعر او گفته شد میتوانند در قالب تئاتر ،فیلم و موسیقی باز خلق شوند.
ادامه دارد
www.ulkamiz.ir
