بازخوانی ساوچی / بخش اول
پایگاه خبری اولکامیز- لطیف ایزدی *: پس از سالها دوری از ساوچی ، در این خانه نشینی های اخیر کرونایی به بازخوانی کتاب گرانسنگ پرداختم. کتابی که خوانش آن برایم دلپذیر بود و حس و حال خوبی را آفرید. ساوچی اولین اثر ادبی شاعر معاصر ترکمن، ستار سوقی است. این کتاب در قطع رقعی چاپ شده و حاوی ۵۱ شعر و ۱۲ رباعی است. کوتاهترین شعر آن ( دوست حقدا ) و بلندترینش ( دیلن اویام ) می باشد.
نخستین اثر مکتوب و ماندگار ستار سوقی شاعر شهیر آق قلایی در بهار ۱۳۷۱با سه هزار شمارگان به زیور طبع آراسته شد. ناشر کتاب خود مولف بود. در دهه اخیر باز به همت انتشاراتی مختومقلی فراغی به چاپ دوم رسید و در اختیار علاقمندان قرار گرفت.
تخلص ادبی شاعر ، ساوچی است به همین سبب نخستین کتابش را به همین نام گذاشته است. ساوچی به معنای پیام آور، نامه رسان ، خبر دهنده می باشد.
به یاد دارم که در اوایل دهه هفتاد اولین کتاب ترکمنی که از کتابفروشی شهر و دیارم ابتیاع نمودم مجموعه شعر ساوچی بود. البته قبل از آن کتب دیوان اشعار مختومقلی، مسکین قلیچ ، صایاد همراه ، را در خانه ی پدربزرگم دیده بودم و گاه به استماع شعرخوانی های پدربزرگم می نشستم.
مقدمه ساوچی را مرحوم استاد آناقربان قلیچ تقانی که خود اهل شعر و ادبیات بود و در رادیو گرگان کار می کرد به زبان ترکمنی نوشته است.
اولین شعر این مجموعه ( آق مایانگ کوشگی ) است که قبل از انقلاب سروده شد. شاعر در آن به فقر و بدبختی مردم و وضعیت نابسامان اجتماعی روزگار خویش پرداخته است. این شعر حسن مطلع دارد :
غارالیب دور غارا داغینگ دومانی
یونه ولیم یاغمر بولیب یاغمایار
گونش هم ایل لردن اویکلی یالی
اخلاص بیلن بیر سیخلی دوغمایار
شاعر شعر زیبایش را با این بیت به پایان می رساند و آرزومند است که ابرهای تیره ی بدبختی از سر مردم کنار رود.
آق مایا دولانیار کوشگین گؤزلاب
غارا گؤزی هیچ مکانا یته نوق
ساوچی هم گزیب یور یتیگین ایزلاب
یونه هنیز غارا دومان گیدنوق
اشعار قبل از انقلاب ساوچی نسبت به دیگر سروده هایش دل انگیزتر است و حس و حال خاصی دارد. مهر و صفایش افزونتر و حلاوتش بیشتر است. اشعاری همچون : جرن غیز ، دوقماچی غیز ، آیرالیق مقام ، صوراتا باغیار گلین ، شول مانگا دورموش و . .
برخی از اشعار ساوچی مربوط به دفاع مقدس و هشت سال جنگ تحمیلی است که در آن از پاسداری جوانان این مرز وبوم از وطن می گوید و از مقام والای شهدا و رزمندگان حکایت می کند به مانند : مازارینگ – شهید برن اویلر اوچون – ظالم آمریکا
اغلب اشعار ساوچی موسیقیایی است. در کنار محتوای والا، نوا و آهنگ دل انگیزی دارد به همین سبب توسط خوانندگان موسیقی بارها خوانده شده است از جمله باخشی دوردی طریک و ادریس کر و . . .
وی در باب موسیقی هم اشعاری دلکش دارد. مانند: آیرالیق مقام – دوتار – سازلاریم
برخی اشعار ساوچی حال و هوای تعلیمی دارد. مانند یاش نسله ساوغات و یاغشی نیت دیر – ایکی گویچ و . . .
شاعر به علم و دانش اهمیتی فوق العاده قائل است. کودکان و نوجوانان را به فراگیری علم آموزی توصیه می کند و انسانها را از ظلم و ستم بر حذر میدارد:
سیزی آدم ادجک علم دیر علم
سیزی اودا یاقجاق ظلم دیر ظلم
واخ ظلم حقده آرزو ادماور دیلیم
علم بیلن دولسین پیمانه جیقلار
درشعر ( انه یر ) سرزمین مادری اش را مقدس می شمارد که برایش جانفشانی ها شده و جانها تقدیم شده است:
آدام اوغلی انه یردن غورانیب
یر غورساغین گولزارلیغا اوریبدیر
اونی مانگلای دری بیلن سواریب
گرگ گونی اوستونده جان بریب دیر
در این شعر نکته جالبی را بازگو می کند و آن این است: هر گاه کشوری بیمار و پژمرده شود مردمانش هم پژمرده و افسرده خواهند شد. در واقع شادی و نشاط مردمان یک سرزمین به حکمرانی خوب حاکمانش بستگی دارد و لاغیر.
انه یرینگ یوزی سولان واغتیندا
آدام زاد هم ایمنیب دیرسولیبدیر
شعر فوق ، این بیت مولانا را تداعی می کند:
نفس اول راند بر نفس دوم / ماهی از سر گنده گردد نی زدم
شاعر به زنان حرمت ویژه ای قائل است و احترام به زنان را نشانه ی خوشبختی می داند :
آیال لاره حورمات غوییلیان یرده
آق بختینا یتر تورکمن اچرسی
ساوچی غم و حسرت در جای خود لازم می داند. البته از نوع مثبت است نه منفی.
هیچ گنجی و فتح و گشایشی بدون رنج و سختی به دست نمی آید.
حاسرات هم جایندا بیر گرگ زاد دیر
آجی لیق بولماسا سویجی لیک گلمز
گیجه لرینگ دانگی بولمانی ظاهر
گوندیزلر گلمسه گونگلینگ اینچ آلماز / ۳۶
( آرزویم ) یکی از زیباترین اشعار ساوچی است. شاعر آرزوهایش را به زیبایی بیان می کند. او می خواهد که مردم دنیا در شادی و نشاط زندگی کنند و ظلم و ستم از جهان برچیده شود. پاکی و درستکاری رونق یابد و جشن ها افزون شود و عزا ها کم.
دونیانینگ یوزونده بولماسا ظلم
المدام شادیان یاشاسا ایلیم
توی لاری تویلارا یتیرسه ییلیم
یاشالسا یکه بیر پاک شهرات اوچون
شودیرمنگ آرزویم آدام زاد اوچون
در این چکامه ی پرمعنا شاعر در بندهای دیگر آرزوهای شیرین و در واقع دغدغه های انسانی اش را چنین بر می شمارد که حدود به یک قوم و دیار و نژاد نیست بلکه جهانشمول است : انسانها در جنگ و ستیز نباشند. همدلی و محبت به جای سلاح و دشمنی نشیند. آدمیان صاحب عزت و آبرو شوند. کینه ها بر چیده شود. درهای مصائب به روی مظلومان و محرومان گشوده باد. سخاوت و اخوت برقرار باشد. مردم برای آبادانی دیارشان تلاش کنند. اهل کتاب بیشتر شود. دختران علم بیاموزند . زحمت دهقانان به بار نشیند. سفره ها پر از نان شود. حرمت به پیران زیاد شود. قدردانی از همدیگر اشاعه یابد. یتیمان نوازش شوند. از راه مانده ها به مقصد برسند. مهمات بر زمین نماند. جنگ و جدل به پایان برسد. صلح و امنیت پایدار باشد. وحدت و انسجام حفظ شود. تفرقه و اختلاف از بین برود و . . .
آخرین بند این شعر پرمحتوا چنین است :
ینه بیر اینگ بلند آرزویم بیر زاد
شول زاد بیلن یاشار اکن آدام زاد
آغزی بیر ایلاتینگ اوباسی آباد
آغزی آلا ملتینگ یاشاماغی قین
دوستلیق منگ آرزوویم آدام زاد اوچون
این بند بر سنگ آرامگاه شهید اترک طیار نماینده پیشین مجلس در آرامگاه آق قایا نوشته شده است.
در شعر (دیلن اویام ) که سروده ای اجتماعی است و مشکلات پیش روی ازدواج جوانان به ویزه افزایش مهریه را از زبان دختر رنجدیده ای بیان می کند.
دیدیلر ایل لرینگ ییگرنن زادی
غالینگ غالینگ غایته غالنگی دی غالنگ
دیدیلر ایلرینگ یاقیملی اودی
غالینگ غالینگ غایته غالنگی دی غالنگ
شعر ( باغیشلایان انه مه ) در وصف مادرش است که هرگز او را ندیده است. مادر ستار سوقی هم روستایی ام است. اهل روستای دوگونچی و از طایفه کسلخه . خواهر مرحوم مشهد و چوپان کسلخه
شو غوشعی نی انه دک
دوغریب من بو گیجه
باغشلایان انه مه
هرگیز شونی گورموق
ناهیلی دی بویلاری
اوزین نی غیسغا اجه
گلنوق لا گوزیمه
هرگیز شونی بیله موق
در بین شعر از رنج های بی مادری بیان می کند که دل آدمی را می سوزاند و عمق عطوفت یک انسان را نشان می دهد :
سن سیز آنچه آرزولام
کویب گدی گوگرمان
کوین آرزولام کان دیر
نأدسین ساچیم آغارمان
ینه ده من جیداملی
یورگیمده قوات بار
سبأبی سنگ یادینگا
انه کأبه جان آد بار
جمعه ۳۰ آبان ۹۹
*عضو انجمن ادبی جیحون
این نوشتار ادامه دارد
