هویت تاریخی و شکاف نسلی و راهبردهای همافزایی در ترکمن صحرا
پایگاه خبری اولکامیز – بایرام کاردان
مقدمه
در جوامعی که با فشار سریع مدرنیته و تغییرات اجتماعی مواجهاند تنش میان نسلها امری طبیعی است. در منطقهای مانند ترکمنصحرا که فرهنگ بومی و سنت قویتر است این شکاف گاهی به بیاعتمادی بین والدین و فرزندان و ترک ارتباط و بحران هویتی منجر میشود. اما اگر بتوان هویت تاریخی، فرهنگ و ریشههای مشترک را بهعنوان نقطهی ارتباط میان نسلها به کار برد ممکن است این شکاف به پلی بین نسل ها تبدیل شود. در این نوشتار ابتدا دلایل روانشناختی و اجتماعی این فاصله را بررسی میکنیم، سپس با استناد به مطالعات، راهکارهایی برای پرورش همگرایی فرهنگی و تقویت مقاومت روانی نسلها عرضه میکنیم.
بخش اول: علل روانی و اجتماعی شکاف نسلی
۱. تفاوت تجربههای نسلی
هر نسل با شرایط اقتصادی و فناوری، رسانه و روابط اجتماعی متفاوت رشد میکند. آنچه نسل والدین تجربه کردهاند ، فقر و محدودیت دسترسی به اطلاعات، فشارهای اجتماعی متفاوت ، برای نسل امروز قابل لمس نیست. این تفاوت در زمینه زندگی در «چارچوب ذهنی» افراد و نسل ها تأثیر میگذارد و گفتمان مشترک را دشوار میکند.
۲. هویت فرهنگی و معنابخشی
پژوهشی در چین نشان داده است که هویت فرهنگی مثبت رابطهی معناداری با «معنای زندگی» در میان دانشجویان دارد بهطوری که آشنایی با فرهنگ قومی و سنتی خویش و آشنایی با ریشه های خود باعث ایجاد حس حمایت اجتماعی و باعث افزایش توان شخصیتی وتابآوری شخصیتی شده وبه معنابخشی زندگی کمک میکند.
یعنی وقتی نوجوان بداند «کجاست»، «از کجا آمده» و بخشی از یک جریان فرهنگی است، قدرت بیشتری برای مقاومت روانی و معناجویی خواهد داشت.
۳. نقش تابآوری و هنجارهای جمعی
مطالعات نشان میدهد جوامعی که هویت فرهنگی مستحکمی دارند توانمندی بیشتری در مواجهه با تنشها و بحرانها دارند. هویت جمعی به عنوان نیروی وابستگی اجتماعی , روحیه همیاری و امید را تقویت میکند. پژوهشی در حوزهی هویت قومی (ethnic identity) و تابآوری نشان داده است که برای اقلیتها شناخت و پذیرش هویت قومی میتواند یکی از عوامل محافظتی روانی در برابر استرسهای اجتماعی باشد.
همچنین دیدگاه جدیدی در نظریه «تابآوری چند نسلی» (Multigenerational Resilience) مطرح میشود که تأکید میکند جوامع دارای سنتهای موروثی آموزههای فرهنگی و ارزشهای اخلاقی میتوانند بهتر در شرایط تغییر مقاومت کنند.
۴. چالشهای روانی سلامت ذهنی
یک مطالعه مروری نشان داده که نسلهای بزرگتر غالباً بیماریهای روانی را تابو میدانند، در حالی که نسل جوانتر به دانش بیشتر دسترسی دارد ولی ممکن است مراجعه به درمانگر را نپذیرد یا موانع اجتماعی داشته باشد. این اختلاف نگرش میتواند سبب تعارض بیشتری در درک مشکلات روانی شود.
ضمناً بحث «سرسختی روانی یا جان سختی » (Hardiness) ( یعنی توانایی تحمل استرس بدون آسیب سلامت) یکی از ویژگیهایی است که در افراد با هویت قوی و دارای نگرش عمیق و معنادار به زندگی دیده میشود.
بخش دوم: پیامدها در جوامع مثل ترکمنصحرا
پارهپاره شدن روایت هویتی: وقتی نسل جوان از روایتهای تاریخی و قهرمانی بومی فاصله بگیرد وحس پیوند با گذشته ضعیف میشود و احساس معناداربودن زندگی کاهش مییابد.
ناهماهنگی فرهنگی: گسست در زبان و آداب و ارزشها و رفتارها ممکن است باعث سوءتفاهمهای مکرر شود.
افزایش احساس فقدان معنا (پوچی) و اضطراب: جوانانی که خلأ هویتی احساس میکنند در معرض بحران روحی و افسردگی یا بیانگیزگی بیشتری هستند.
ضعف انسجام اجتماعی: وقتی ارتباط بین نسلها کم شود اعتماد و انسجام اجتماعی افت میکند و امکان همکاری جمعی برای توسعه کاهش مییابد.
بخش سوم: راهبردهای پیشنهادی
۱. روایت هویت تاریخی به زبان نسل امروز
تولید محتواهای فرهنگی (فیلم کوتاه، انیمیشن، مستند) درباره قهرمانان و روایات بومی ترکمن
برگزاری جشنها و رویدادهای فرهنگی محلی و انتقال شفاهی تاریخ به نسل جدید
تشویق نوجوانان به پژوهش میدانی محلی در زمینهی فرهنگ و تاریخ منطقه
۲. ایجاد فضای گفتوگو بین نسلها
جلسات خانوادگی منظم برای تبادل دیدگاهها بدون قضاوت
باشگاههای فرهنگی-اجتماعی در روستا یا شهر که مادران، پدران و جوانان با هم مشارکت کنند
برنامههای مدرسهای با حضور بزرگان قوم برای روایت تجربهها
۳. آموزش تابآوری و درک معنای زندگی
دورههای روانشناسی و کارگاههای تابآوری (مهارت مقابله با استرس، حل مسئله، تنظیم عواطف)
بهرهگیری از تجارب فرهنگی برای توسعۀ مقاومت روانی
حمایت از نظام مشاوره در مدارس که ویژگی فرهنگی منطقه را در نظر گرفته باشد
۴. نقش نهادها و حکومت
گنجاندن تاریخ محلی و فرهنگ اقوام در کتابهای درسی با رویکرد مشارکتی
و حمایت مالی و فرهنگی از فعالیتهای فرهنگی مردمی
ارتقای فرصتهای اقتصادی محلی برای جوانان تا انگیزه مهاجرت کاذب کاهش یابد
تأسیس مراکز فرهنگی بومی در هر منطقه با مدیریت محلی
نتیجهگیری
شکاف نسلی در جوامع در حال تحول مانند ترکمنصحرا نه تنها چالشی فرهنگی است بلکه معضلی روانی و اجتماعی است. اگر بخواهیم این شکاف به شکاف عمیق منجر نشود، باید روی «هویت تاریخی»، «زبان مشترک فرهنگی» و «تابآوری روانی» سرمایهگذاری کنیم. وقتی نسل نوجوان بداند که در زنجیره یک فرهنگ زنده قرار دارد و احساس کند شنیده میشود انگیزه و اعتماد به آینده را بازمییابد. آنگاه دیگر «نسلهای متفاوت» به دو جزیره متخاصم تبدیل نمیشوند، بلکه دو بازوی مکمل برای ساختن آینده مشترک خواهند بود.
www.ulkamiz.ir
