سه کتابی که در تعطیلات نورزوی بخوانیم

پایگاه خبری اولکامیز- از برخی یاران و همراهان که اهل کتاب و مطالعه هستند به مناسبت تعطیلات دو هفته ای نوروزی این سئوال را  مطرح کردیم :                            در تعطیلات نوروزی مطالعه چه کتابهایی را پیشنهاد می کنید لطفا سه مورد نام ببرید و توضیح کوتاه در مورد آنها بنویسید ؟

عظیم قرنجیک نویسنده و صاحب نظر مسائل اجتماعی پاسخ مشروح ذیل را ارسال نمود که در پی می آید: با سلام و ادب ، و عرض تبریک سال نو برای کاربران محترم کانال و سایت اولکامیز ، با اغتنام فرصت در این ایّام شکفتن غنچه های بهاری ، جا دارد از مدیر مدبّر، فرهیخته و خبرنگار برگزیده سال در ترکمن صحرا جناب آقای لطیف ایزدی که در جهت آگاهی بخشی و اعتلای فرهنگ و اندیشه مخاطبان اولکامیز ، سعی و تلاشی وافر و مثمر ثمر داشته و دارند، تشکر ویژه ای داشته باشم :

و امّا ، در مورد پیشنهاد مطالعه کتاب برای مخاطبانِ علاقمند و دوستدار کتاب ، برای اینجانب که عمری را با مطالعه گذرانیده و انس و الفتی دیرینه با کتاب داشته و دارم ، انتخاب ۳ عنوان کتاب ، برایم کاری بس سخت و گران است . اما عجالتاً و اجابتاً ، از بین کتابهایی که اخیراً مطالعه کرده ام به چند تایی، که بیشتر در دلم نشسته اشاره ، و معرفی مختصری داشته باشم ؛

۱-  یووال نوح هراری کتاب ۳ گانه ای دارد تحت عناوین: ” انسان خردمند: تاریخچه مختصری از انسان (۲۰۱۱ “) با نگاهی به تاریخ گذشته انسان،  و ” انسان خداگونه: تاریخچه مختصری از فردا (۲۰۱۶)”، با نظری بر آینده دور، و ” ۲۱ درس برای قرن ۲۱″، که بر زمان حال تمرکز کرده‌است.  وی دراین مجموعه‌از کتابها ، تلاش می‌کند تا مشکلات تکنولوژیکی، سیاسی، اجتماعی و وجودی، که انسان‌ها با آن روبرو هستند، را حل کند.

✔️  الف ) : کتاب ” انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر” ، را نشر نو با ترجمه نیک گرگین در سال ۱۳۹۶ منتشر کرده‌ است .

هراری در این کتاب ؛ ” تاریخ انسان را از زمان فرگشت انسان باستان در عصر سنگ تا قرن بیست و یکم مرور می‌کند. وی تاریخ را به چهار بخش تقسیم می‌کند: انقلاب شناختی، انقلاب کشاورزی، وحدت انسان‌ها و انقلاب علمی.

بحث اصلی هراری این است که انسان‌های هوشمند، به این دلیل بر جهان حاکم شده‌اند که؛ تنها حیوانی هستند که می‌توانند در تعداد بالا، و با انعطاف بالایی همکاری کنند. او استدلال می‌کند که انسانهای ماقبل تاریخ، ممکن است مرتکب یک نسل‌کشی عظیم شده باشند که منجر به انقراض گونه‌های دیگر انسان مانند نئاندرتال‌ها شده باشد.

او در ادامه استدلال می‌کند دلیل این‌که انسان‌های هوشمند می‌توانند با انعطاف‌پذیری زیادی همکاری کنند این است که، می‌توانند به چیزهایی که فقط در تخیلاتشان وجود دارد، مانند خدایان، ملّت‌ها، پول و حقوق بشر، و … باور پیدا کنند. وی ادعا می‌کند که تمام سیستم‌های بزرگ همکاری، مانند ادیان، ساختارهای سیاسی، شبکه‌های داد و ستد و مؤسسات قضایی، در نهایت بر اساس تخیلات انسانی بنا شده‌اند.

همچنین گفته می‌شود که رفتار انسان نسبت به حیوانات اهلی، از بدترین جنایات بشری در طول تاریخ است. همین‌طور بحث شده‌است که، مردم امروز به میزان قابل توجهی شادتر از ادوار گذشته نیستند؛ و دیگر این که، انسان‌ها در حال حاضر در روند ارتقای خود به جایگاه خدایان هستند.

در واقع هراری بر این نکته تأکید می‌کند که، دلیل برتری انسان بر سایر موجودت، داشتن شعور و آگاهی بالاتر نسبت به آنها نبوده، بلکه انسانها قادر به همکاری مشترک در سطوح جمعیتی بالاتری می‌باشند، و آنچه باعث چیرگی انسان بر محیط پیرامون خود شده ، داشتن آگاهی بین‌الاذهانی بوده، وگرنه ، انسان به تنهایی شاید نسبت به سایر موجودات کم توانتر بوده باشد.”

وی همچنین در اهمیت زبان معتقد است که ، فقط انسان خردمند است که می تواند راجع به تمام چیزهایی که هرگز ندیده یا لمس یا احساس نکرده است صحبت کند .(ص.۵۰-۵۱/ انسان خردمند)… این توانایی صحبت کردن از خیالات، منحصر به فردترین ویژگی زبان انسان خردمند است . (ص۵۱)

✔️ ب ) – نوح هراری در کتاب ” ۲۱ درس ، برای قرن ۲۱ ” ، بر “زمان حال تمرکز “کرده‌است، و در واقع ،چارچوب مفیدی برای روبرو شدن با ترس و نگرانی های این عصر ساخته است . به اعتقاد او ، رمز پایان دادن به اضطراب هایمان ، نگران بودن نیست ، بلکه دانستن این است که نگران چه چیزهایی باشیم ، چقدر نگران باشیم و چگونه برای آینده ی متفاوت از جهانی که در آن زندگی می کنیم، آماده شویم .

بیل گیتس نیز معتقد است که :” کتاب۲۱ درس برای قرن ۲۱ ، چالش های پیچیده عصر حاضر را به روشنی بررسی کرده و به همین دلیل خواندن آن ضروری است “.

این کتاب نیز با ترجمه سودابه قیصری به چاپ رسیده و موضوع آن فلسفه اجتماعی است .

✔️ج ) – در کتاب «انسان خداگونه؛ تاریخچه مختصری از فردا » که ادامه کتاب «انسان خردمند» است، هراری درباره آینده انسان سخن می‌گوید. انسانی که حالا خود را هم‌ردیف خالقش می‌داند.

هراری در این اثر هم همان سبک و سیاق کتاب قبل را پی می‌گیرد. به تاریخ از منظری کلان نگاه کرده، و این بار رد پای انسان خداگونه را دنبال می‌کند. او می‌گوید انسان خداگونه برای رسیدن به وضعتی که امروز دارد، سه انقلاب کلی را پشت سر گذاشته است:

دوره‌ای که انسان خود را در احاطه یک وجود برتر می‌دید. این ذات برتر برای خود، نمایندگانی داشت که آنها بر بشر حکمرانی می‌کردند و درست و غلط را به او می‌نمایاندند.

در دوره دوم انسان بر آن چیزی که خودش به او سلطنت و قداست داده بود، شورش کرد و انسانگرایی زاده شد. به این ترتیب انسان فرمانروای عالم و خود شد، البته مشروعیت و قداست ذات برتر کاملا از بین نرفت. اما تبدیل به امری شخصی شد. هراری عقیده دارد در این دوره جدید سه ایدئولوژی سربرآورده‌اند: کاپیتالیسم، سوسیالیسم و فاشیسم. اما جریان غالب تا کنون همیشه کاپیتالیسم لیبرالیستی بوده است.

دوره سوم یا انقلاب سوم شامل دوره‌ای است که بشر حاکمیت خود را از دست می‌دهد و آن را به موجودی می‌سپارد که خود ساخته اما آن را نمی‌شناسد، یعنی امکان شناختنش را ندارد. این موجود همان دیتا است، که در ابرموتورهای جست‌وجوی مجازی رشد می‌کند و کم‌کم انسان را برده خودش می‌کند. او را از عرصه به‌در می‌کند و ربات‌های دست‌ساخته‌ی بشر جای خود بشر را می‌گیرند. در واقع آنچه بر انسان تسلط پیدا می‌کند یک ابرذهن است. ابرذهن یا شاید مجموعه‌ای از ذهن‌هایی که انسان خودش ساخته است. ساختاری که تبدیل به نیروی قدرتمند و حاکم خواهد شد و انسان را کنار خواهد زد.

هراری می‌گوید در آینده انسان دو راه دارد: یا با آن نیروی برتر شریک شود، یعنی در هستی خود دست ببرد، با استفاده از کشت ژن و تزریق ریزتراشه و… به جسم خود، به انسان نامیرا تبدیل شود، مرگ را بخرد و برای خودش راهی به عالم بی‌نهایت بگشاید. یا کارها را یک‌سره به خدمت‌کاران برنامه‌ریزی‌شده‌اش تحویل دهد و حکم انقضای خود را امضا کند.

این تصویر کلی کتاب «انسان خداگونه» نوح هراری است که در پشت آن، افکار درخشانی هم مطرح می‌شود، از جمله این که مبنای زندگی سیاسی در آینده، امر ماورای طبیعی نخواهد بود؛ مبنای فلسفه و سیاست آینده؛ زیست‌شناسی و اقتصاد خواهد بود؛ مرزهای سیاسی معنای خود را از دست خواهند داد و…

هراری در این کتابها، کوشیده است به پرسش‌های زیادی پاسخ دهد، پاسخ‌هایی که ممکن است از آنها خوشمان نیاید و قانع نشویم اما به سختی درگیرش خواهیم شد.

✴️۲- هانا آرنت کتابی دارد بنام ” عناصر و خاستگاه های حاکمیت توتالیتر” که کتاب حجیمی است و سه فصل دارد ؛ “یهودی ستیزی” ، ” امپریالیسم “و ” توتالیتاریسم “.  به لحاظ پر حجم بودن ،نشر ثالث هرکدام از آنها را در مجلدی جداگانه و با ترجمه مهدی تدینی به بازار نشر ارائه نموده است.

بی تردید، کتاب ” عناصر و خاستگاه های حاکمیت توتالیتر “، یکی از مهم ترین آثاری است که در قرن بیستم ، در حوزه نظریه سیاسی نگاشته شده است . در این کتاب سعی شده ریشه های یهودی ستیزی ، امپریالیسم و نظام های توتالیتری اعم از نازیسم و بلشویسم و فاشیسم ، بررسی و به مخاطبان عرضه گردد ، که پرداختن به هریک از مباحث و ارائه مختصری از ایده های خانم آرنت، در خصوص هریک از مباحث مطروحه در این مجموعه ، در این مجال ، محال است ، ولیکن از آنجا که خانم آرنت در فصل نهم از کتاب توتالیتاریسم به موضوع بس مهمی ” حق برخورداری از حقوق ”  اشاره کرده ، و این ایده و عقیده، از دید منتقدان مغفول نمانده و مورد بررسی قرار گرفته، بر خود لازم دانستم که نقد این منتقدان را که در قالب کتاب ” حقِ حق داشتن ” ، که در واقع نقد اندیشمندان : استفانی دگویر، آلیستر هانت ، لیدا ماکسول ، ساموئل موین و آسترا تِیلور ، با ترجمه حسین پیران و توسط نشر نو انتشار یافته است ،در زیر مختصر معرفی داشته باشم :

موضوع کتاب ، بر مدار عبارت ” حق برخورداری از حقوق ” یا “حق داشتن حقوق ” ، است که منبعی مهم برای تفکر و کنش سیاسی در زمانه ی ما است . عصری که روز به روز ، بر اعداد افرادی که عاجز از تعلق به یک جامعه سیاسی هستند ، افزوده می شود که بارزترین آنها مهاجران و پناه جویان هستند که به واسطه ی جنگ و یا تغییرات اقلیمی ناگزیر از ترک زادبوم خود شده، و در کشورهای دیگر به دنبال ملجاء و پناهگاهی می گردند .

هانا آرنت این عبارت را در نقد حقوق بشر به کار برده ،و بر آن است که اساساً مفهوم حقوق بشر ، انسجام لازم را جهت این که مبنایی برای نظریه سیاسی دموکراتیک باشد، ندارد .

تعدادی از کنش گران و محققان نیز بر آنند که این مفهوم ، احیا شده و عملاً در تلاش های ما به سوی سیاست های دموکراتیک نقشی داشته باشد . نقادان فوق ، سعی کرده اند که در این کتاب ، از طریق قرائتی نقادانه از ” حقِ برخورداری از حقوق”، اصول و منابعی برای تلاش های دموکراتیک بپرورانند.

✴️ ۳- دوست داشتم در کنار مجموعه کتابهایی که مختصراً معرفی گردید

به کتابهایی از :خانم میشل اوباما تحت عنوان ”  شدن “، برایان مگی ، نائومی کلاین ، و دیگرانی چند اشاره می کردم که خود به قول معروف ” مثنوی هفتاد من کاغذ ” می شد.

✴️  ولی در این مجال و فرصت، حیف است که؛ از رمان نویس فرهیخته صحرای ترکمن، جناب آقای عبدالرحمن اونق یاد نکنم که رمان اخیرش بنام ”  ماتی خان “، برایم بس جذاب و پرکشش بوده است. بی شک ایشان مایه افتخار ترکمن ها ست .

✴️ به امید ایّامی که ، دشت و دمن و صحرای مان ، پراز لاله و گل و غنچه ، جنگل ها سبز ، دریا پر از صید ، محیط زیستی پاک ، هوایی صاف  ، رودهایی خروشان و گندم زاران مان موّاج از نسیم بهاری و آسمان دیارمان، آبی و گلگون باشد ، نوروز ۱۴۰۰را بر مخاطبان فرهیخته ، شادباش می گویم . با آرزوی سلامتی و شادمانی و …

www.ulkamiz.ir