تجملگرایی در مدارس بازتولید نابرابری اجتماعی
پایگاه خبری اولکامیز – بایرام کاردان
انسان موجودی اجتماعی است و رفتارهای فردی او هرچند کوچک بر کلیت جامعه تأثیر میگذارد و آسیبهایی که توسط ما به بنیان جامعه وارد میشود دیر یا زود به خود ما یا فرزندانمان بازمیگردد. یکی از آسیبهای جدی امروز چشموهمچشمی و تجملگرایی است پدیدهای که اگر در محیطهای آموزشی و در دوران کودکی شکل بگیرد پیامدهای آن بسیار عمیقتر و گستردهتر خواهد بود.
مدرسه نخستین نهاد اجتماعی پس از خانواده است و نقشی کلیدی در شکلگیری ارزشها و هویت کودکان ایفا میکند. تحقیقات جامعهشناسی نشان میدهد که تفاوتهای اقتصادی و فرهنگی خانوادهها اگر در مدارس بازتاب پیدا کند منجر به بازتولید همان نابرابریها در نسل آینده میشود.
در چنین شرایطی نمایش ثروت در قالب پوشاک لوازم تحصیلی یا حتی جشنها و فعالیتهای مدرسهای فضای رقابتی ناسالمی را میان دانشآموزان ایجاد میکند. کودکان از همان سالهای نخست بهجای پرورش همدلی و خلاقیت گرفتار مقایسههای اجتماعی میشوند. پژوهشهای روانشناسی نیز نشان دادهاند که احساس محرومیت نسبی یکی از مهمترین عوامل کاهش اعتمادبهنفس افزایش اضطراب و شکلگیری عقدههای اجتماعی در نوجوانان است.
بدیهی است که خانوادهها در خط مقدم مبارزه با این پدیده قرار دارند پرهیز از تجملگرایی و سادهزیستی در تربیت فرزندان نه تنها یک انتخاب شخصی بلکه یک وظیفه اجتماعی است اما مسئولیت خانوادهها بهتنهایی کافی نیست.
سیستم آموزشی نیز باید در این مسیر همراه باشد تحمیل هزینههای غیرضروری (از جمله اجبار به خرید لوازم یا پوشاک خاص یا برنامههای پرهزینه فرهنگی و ورزشی) نه تنها فشار اقتصادی مضاعفی بر خانوادهها وارد میکند بلکه به تقویت همان چرخه تجملگرایی دامن میزند. تجربه کشورهای موفق در آموزش عمومی نشان داده است که آسانگیری مالی در مدارس و تمرکز بر کیفیت آموزشی نقش مهمی در کاهش شکاف طبقاتی و تقویت عدالت آموزشی دارد.
در شرایطی که جامعه ایران با بحرانهای اقتصادی و معیشتی دستبهگریبان است تقویت فرهنگ سادهزیستی و همدلی در مدارس ضرورتی دوچندان دارد. ارزشهای بنیادینی چون:
انسانیت و اخلاق بهجای نمایش ثروت
دانش و مهارت بهجای چشموهمچشمی
عدالت آموزشی بهجای بازتولید نابرابری
باید محور سیاستگذاری آموزشی و تربیتی قرار گیرند.
اگر امروز چشموهمچشمی و تجملگرایی در مدارس را امری عادی تلقی کنیم فردا با نسلی روبهرو خواهیم شد که بیش از آنکه به فکر سازندگی باشد گرفتار رقابتهای ظاهری است. جامعهای که فرزندان آن ارزش را در انسانیت علم و اخلاق بدانند قطعا آیندهای روشنتر خواهد داشت. اما جامعهای که کودکانش از همان سالهای نخست با معیارهای ظاهری سنجیده شوند محکوم به بازتولید نابرابریها و تعمیق شکافهای اجتماعی خواهد بود.
گلستان ــ مهرماه ۱۴۰۴
www.ulkamiz.ir
