گفتگوی اختصاصی ترکمن دیار با دکتر یاشا مخدومی رئیس انجمن رادیو آنکولوژی ایران – قسمت سوم

پایگاه خبری اولکامیز –

۳۰۰ مین مراسم تولد مختومقلی امسال به صورت بین المللی در ترکمنستان برگزار می شود؟ قراراست از کشورهای مختلف، شاعران، نویسندگان ، عالمان و چهره های برجسته دعوت شوند در این زمینه چه صحبتی دارید؟ 

در کنگره ترکمن های دنیا  شرکت کردم. مقرر شد که جشن هایی در این رابطه در ترکمستان گرفته میشود ریز و جزییاتش بعدا مشخص میشود. انشاء الله درایران هم اردیبهشت در آق توقای جوار آرامگاه مختومقلی جشنی برپا می شود  نماینده ای از ترکمنستان اعزام می شود. من یا ایران هستم یا  ترکمنستان. سال ۲۰۲۳ در اکتبر برابر با مهر ماه در کنگره ترکمن های دنیا شرکت کردم و در حضور آرکا داغ سخنرانی داشتم.

 با سفیر و کنسولگری ترکمنستان در ایران ارتباط دارید؟

با هم ارتباط داریم.اقای  احمد  قربانف سفیر بود که الان معاون وزیر خارجه است. اقای الیاس غائب اف سرکنسولگر کشور ترکمنستان در ایران می باشد. خیلی از بیمارانی  که از ترکمنستان می خواهند به ایران اعزام شوند باید از قبل بدانند چه امکاناتی موجود است بیایند یا نیایند بنابراین از طریق سرکنسولگری با من  مشورت می کنند.

آیا برای فعالیت در بیمارستان های کشور دوست و برادر ترکمنستان از شما دعوت شده است؟ 

 بله. برای توسعه مراکز بهداشت درمان ترکمنستان از من مشورت خواستند و برای توسعه و تجهیز بیمارستان آنجا نظرخواهی شده است.

با  توجه به اینکه سالها دربیرون از ترکمن صحرا به سر می برید ولی زبان ترکمنی را خیلی خوب تکلم می کنید دلیل این توانمندی چیست؟

این مسئله ازعلائق قدیم من بود. پدرم خیلی علاقه داشت که زبان ترکمنی صحیح صحبت شود. در هر زبانی صحیح صحبت کردن به آن بسیارمهم است. فارسی را باید فارسی سلیس و انگلیسی را انگلیسی کامل صحبت کرد. زبان ترکمنی هم به همین ترتیب می باشد. اساسا  زبان ها از همدیگر وام می گیرند و تاثیر می پذیرند ولی هر زبانی خصوصیات  خاص خودش را دارد که نشان دهنده فرهنگ، علایق ، نحوه نگرش به جهان و هستی صاحبان آن زبان می باشد. همانطور که زبان فارسی بسیار غنی است و اگر لغت عربی را  می پذیرد در دل واژگان فارسی جای می دهد  ترکمنی هم به همین ترتیب است وقتی کسی که ترکمنی صحبت می کند باید پالایش شده صحبت کند، همانطوری که می گوییم در فارسی معرّب یا مترّک و وجود لغت ترکی را  در زبان فارسی احساس نمی کنید مثلا واژه هایی چون؛ آچار، قالپاق ، گلن گدن  و . .  این مسئله به غنای زبان کمک می کند ولی ساختار زبان را نباید به هم زد. تغییر دستور، قواعد  و ساختار زبان بسیار مشکل آفرین است. وقتی به ترکمن صحرا می آیم یکی از درد و رنج های من همین این است که برخی از ما ترکمنها زبان ترکمنی را درست صحبت نمی کنیم. مثلا فرد در مغازه خرید میکند اعداد را به فارسی می گوید.  زبانی که با آن تفکر می کنید ریاضیات را با همان عمل کنید.  من دو زبانه هستم اغلب افراد دو زبانه هستند باید بدانیم که کدام زبان غلبه دارد با کدام زبان تفکر می کنید مفاهیم را با آن درک می کنید  این نکته مهم است. برای همین نشر فرهنگ و زبان ترکمنی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. در قانون اساسی هم این مسئله بیان شده که هر کسی به زبان مادری خود صحبت بکند و یاد بگیرد.

 در مورد خط و نوشتار ترکمنی چه نظری دارید؟ 

متاسفانه خط  و نوشتار یکی از تشتت های زبان ترکمنی بود  خط و زبان ترکمنی از زمان مختومقلی تثبیت شد امسال سیصدمین سال تولد مختومقلی در ترکمنستان جشن گرفته می شود. خطی که مختومقلی با آن می نوشت از خط  فارسی – عربی وام  گرفته شد. در واقع نوشتار ترکمنی بر مبنای خط فارسی است منتهی بر اساس حروف صدادار ترکمنی برایش حروف صدادار تنظیم شده و از زمان دیوان مختومقلی پایه و اساس زبان رسمی ما شده است.

 در دوران حکومت شوروی خط کریل را باب کردند این خط یک سری مزایا و معایب داشت. ما را از گذشته تاریخی مان جدا میکرد و به فضای دیگری می برد اما مزیتش این بود که در آن خصوصیت حروف صدا دار بخوبی آشکار میشد یعنی اینکه وقتی می نوشتی می خواندی و وقتی میخواندی بخوبی می نوشتی. بعدها این خط به لاتین تغییر پیدا کرد. جماعت زیادی از ترکمنها که به خط کریل می نوشتند و با ادبیات کریل انش و الفت داشتند مجبور شدند به سمت خط لاتین کوچ کنند البته در ایران خوشبختانه خط فارسی داشتیم بنابراین خط مختومقلی سر جایش ماند.

 آقای دکتر کدام شیوه نگارش صحیح می باشد؟

 همانگونه که در فارسی یک صدا به شکل های مختلف نوشته می شود و باید بدانیم کجا ( سین ) بنویسیم کجا ( صاد ) بنویسیم لغات عربی است یا فارسی بر اساس ریشه و یا بر اساس معنای کلمه کدام حرف را استفاده کنیم. در فارسی چهار تا (  ز ) داریم سه تا (  س ) داریم  این اشتباهات پیش می آید مثلا زغال را با دال ذال  بنویسیم یا ( ر – ز ) می نوشتیم مثلا می گوییم چنگال چنگ مانند ، زغال – زاغال بوده زاغ مانند سیاه.  بنابراین از زاغ آمده  پس ( ر- ز ) درسته.

در ترکمنی هم که چه نگارشی صحیح است در مورد حروف صدا دار مثلا در خط مختومقلی،  باید نزدیک  به  دیوان مختومقلی حرکت کنیم . آقای مراد دردی قاضی یکی از پیشگامان این قضیه بودند که خط مختومقلی را  بتوانیم ما حفظ کنیم.

  آقای دکتر به اهمیت زبان اشاره کردید برای حفظ زبان مادری چه باید کرد؟

اولا آموزشش باید شروع شود. در دوره  دبستان و متوسطه دوره اول و دوم آموزش زبان الزامی است.   اختصاص دو واحد  برای تدریس زبان اقوام در دانشگاهها به تنهایی کفایت نمی کند. نکته دوم اینکه ایجاد فرهنگستان زبان مهم است.  الان با هجوم لغات عربی – انگلیسی به عبارتی فرهنگ بیگانه مواجه هستیم. اساسا  مفهوم زبان چیست؟ زبان ابزاری است که ما بتوانیم ارتباط صحیح  بین انسان ها را داشته باشیم. زبان در تمام امور زندگی کاربرد دارد. مثلا یک نمونه آن قراردادهاست. وقتی قرارداد به زبان عربی نوشته می شود که من نمی فهمم چگونه آن را امضا کنم.  پالایش کردن زبان خیلی مهم است. البته زبان در طی سالها تکامل پیدا می کند به روز می شود این مسئله ایراد ندارد. مثلا درترکیه کلمه کامپیوتر را ( بیلگی سایار ) می گویند. این لغت اصیل ترکی است که ۱۰۰ سال پیش نبوده ولی ساختند. خیلی از لغات را در فرهنگستان زبان داریم مثلا کلمه پرونده را بعدها در مقابل ( دوسیا ) درست کرده اند.  کلمه دوسیا را  از زبان فرانسه آوردند.  لغت هایی که منطبق بر آن زبان باشه ساخته شود مسئله زبان خیلی مهمه.

افرادی که نویسنده ، عالم،  خبرنگار و . . هستند باید شیوه پالایش شده زبان را استفاده کنند. آشنایی با ریشه کلمات به تکلم و فهم کلمات کمک می کند. گاها افراد دو زبانه از افراد یک زبانه بهتر مکالمه می کنند. یک بار با یک ترکی صحبت می کردیم راجب به اسامی مثلا گفت: شبنم کلمه ترکی است. من گفتم ترکی نیست فارسی است. شبنم رطوبتی که در شب بر گل می نشیند واین شده اسم دخترانه و به صورت کلمه مرکب وارد زبان فارسی شده است. او ریشه کلمه را نمی دانست یا کلمه ( زنگین ) وارد زبان ترکی شده به معنی فرد پولدار. در حالیکه  زنگین یعنی سنگ مانند. در محاوره خودمان اگر سنگین می گوییم غیر از مسئله وزنی اش، به معنای آدم باوقار به کار می بریم نه  آدم پولدار. بنابراین اگر با زبان های مختلف آشنا باشید ریشه لغات را بهتر می دانید وبهترتکلم می کنید و بهره مند می شوید. کسانی که ادبیات می دانند ولی زبان نمی دانند این نقیصه را دارند ولی افراد دو زبانه میتواند بهتر درک کند بهتر تکلم کند. کلا زبانها چند گروه زبانی هستند مثلا زبان هند و اروپایی داریم زبان آلتایی داریم زبان سامی داریم اینها با هم قاطی شدند. ریشه کلمه دو در گویش های مختلف زبان هند و اروپایی یکی است. وقتی در گویش های مختلف فرق می کند وقتی چند زبان را بلد باشید می دانید ولی کسی که یک زبان می داند گاهی اوقات این نقیصه در آن به وجود می آید. در بیان و گفتار به چه صورت است  مسلما افراد دو زبانه از این نظر می توانند راحت تر صحبت کنند. پس دو زبانه بودن فرصت است نه تهدید. زبان مادری را یاد  بگیریم. در کنار آن زبان های دیگر از جمله انگلیسی را هم بیاموزیم اینها مانع الجمع نیست. مثلا بگوییم اگر آلمانی یاد گرفت فرانسه دچار مشکل میشود. بیماران زیادی از کشورهای مختلف دارم بنابراین دانستن زبان برای ما پزشکان نیاز است. حتی گاهی از ترکیب زبانها استفاده می کنیم. ای کاش زبان عربی را به این شکل صرف و نحو در دبیرستان یاد نمی دادند. عربی را به قصد شعر و مکالمه  می آموختیم. 

 باید با بیماران ارتباط برقرار کنیم. زبان تاجیک ها را کاملا می فهمم. مثلا چقدر نغز سخن می گویی یا کلمه دو صد،  سه صد را به کار می برند که همان دویست ، سیصد ماست. کلمه دویست از زبان روسی به فارسی وارد شده است. زبان تاجیک کهن تر است البته در زبان آنها هم لغت های ترک وارد زبان شده است. ریشه شناسی لغات مهم است. ریشه کلمات را بدانیم مثلا کلمه ( تیز ) ترکی است یا فارسی؟ تیزبه معنی برنده است تیز به معنی سریع امدن سریع بودن است.

آقای دکتر سخنان شما در باره زبان شناسی نشان می دهد که در این زمینه مطالعات جدی دارید آیا مدرک هم گرفتید؟

 بله مطالعه می کنم ولی مدرک نگرفتم و بر حسب علاقه می خوانم.

 به چند زبان زنده دنیا صحبت می کنید؟

زبان ترکی آذری، استانبولی، ازبکی را مثل زبان مادری ام صحبت می کنم. به تاجیکی هم مسلط هستم. انگلیسی بلدم. دو ترم زبان فرانسه خواندم. با اسپرانتو آشنایی دارم. خط روسی  میتوانم بخوانم. بالتبع  لغات روسی را که وارد زبان ترکمنی وارد شده  آنها را متوجه می شوم. زبان انگلیسی را کامل حرف می زنم و می نویسم.

 در باره زبان اسپرانتو کمی توضیح دهید؟

در دبیرستان استاد نیازی ساعی به ما زبان اسپرانتو درس داد. اسپرانتو زبانی است که اوایل قرن نوزدهم توسط زامونهوف ابداع شد. او می خواست این زبان بین المللی باشد تا کشورها و فرهنگ های مختلف را به هم نزدیک کند و به هیچ کشوری وابسته نباشد. اسپرانتو متعلق به هیچ کشور و فرهنگی نیست. پایه زبان اسپرانتو یک ساده شده  از زبان لاتین و اسپانیانی است.

ادامه دارد

مصاحبه از: لطیف ایزدی

منبع – ماهنامه ترکمن دیار شماره ۲۱

www,ulkamiz.ir