به بلندای آوای ایل

پایگاه خبری تحلیلی اولکامیز- حمید نورشمسی خبرنگار و منتقد ادبی در مجله پنجره نوشت :  رمان را چه بخواهیم و چه نخواهیم ژانر ادبی بومی شده ای در ایران نیست. ساده ترش می شود اینکه رمان ساخته و پرداخته دست و زبان ما نیست و یک کالای وارداتی و البته از نوع غیر لوکس به شمار می رود.

در تمامی سال های گذشته بر ادبیات ایران، رمان هیچ گاه به معنای کامل کلمه مسخر نویسندگان ما نبوده است و جان جهانش در سپهر اندیشه و کلامشان جای نگرفته است و صد البته که حاصلش نیز این بوده که در رمان همیشه چند قدم از نوآوری های معمول و آنچه که با خمیر مایه آن می توان ورز داد و ساخت، عقب تر بوده ایم و در بهترین حالت از منظر فرم و شیوه روایت مقلد و ادامه دهنده راه های پیموده شده و البته مورد پسندمان بوده ایم. راه پیموده شده کمی محتاط بارمان آورده است و پسندمان نیز ما را از تجربه تازه باز داشته است.

با این حال تجربه و تلاش برای خلق رمان بومی در کشور ما تلاش ابتری نبوده است. مکتب های ادبی اصفهان و تبریز و جنوب در ایران همگی نمونه های خوبی از تلاش ما برای کشف لحظات ناب و بکر و منحصر به فرد ایرانی در خلق رمان بوده است. لحظاتی که تنها در بستر و قالب رمان امکان پذیر و قابل تحقق است و تنها و تنها رمان نویسی را قالبی برای بیان این لحظات بکر می داند.

در این مسیر ادبیات اقوام ایرانی نیز به دلیل به تصویر کشیدن بسیاری از صحنه های ناب و غیر قابل تجربه عمومی و نیز آمیختگی طعم ناب تجربه های انسانی در بستر طبیعت یکی از موفق ترین نمونه های تلاش برای خلق رمان بومی ایرانی بوده است که برخی از مهمترین نمونه هایش را می شود در بیشینه ادبیات قوم ترکمن در ایران دانست.

قومی که شاید از منظر کمیت تعداد زیادی نویسنده تربیت نکرده باشد اما از منظر کیفیت برخی از قابل اعتنا ترین نمونه های ادبیات بومی واصیل ایرانی را که سعی کرده قالب نوین نوشتن را مسخر خود کرده و به آن فرم تازه بدهد را می شود در این نوع از ادبیات جستجو کرد.

این مساله زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار می شود که در پؤوهش های تاریخی به این مساله برخورد می کنیم که منطقه ترکمن صحرا در گذشته معاصر با وجود پیشینه قابل اعتنای خود، در دوران پهلوی حتی از داشتن نشریات نیز محروم بوده است و کمتر ابزار نگارش و نیز آثار مکتوب به آن راه پیدا می کرده است با این وجود در این منطقه ادبیان و شاعران زیادی رشد و نمو پیدا کرده و حس تغزلی خود را در قالب شعر و داستان بلند به نمایش کشیده اند.

رمان «دایره سرخ» نوشته عبدالرحمن اونق که به تازگی از سوی نشر آموت منتشر شده است به گواه منتقدان و نیز استقال صورت گرفته از آن در بازار کتاب یکی از خوش فرم ترین و مستحکم ترین رمان های معاصر فارسی است که با تکیه بر داشته های تاریخی قوم ترکمن و در بستر نوین داستان نویسی به قلم نویسنده ای خلق شده که تمامی توان ادبی خود را در سال های گذشته در ساخت و پرورش آثاری با پس زمینه بومی خود قرار داده است.

اونق در داستان خود به رابطه سیاسی میان قوم ترکمن و درباره ناصری باز می گردد. قصه تاریخی او از ماجرای تصمیم ناصرالدین شاه برای لشکر کشی به مرو آغاز می شود و واگذاری آن به والی خراسان که روابط خصمانه ای با ترکمنان دارد و البته تصمیم دارد تا لشکر خود را از منطقه محل زیست آنها عبور دهد تا شاید به بهانه ای بتواند با آنها نیز تسویه حساب کند. این داستان روایتی است از بیم و امید استقامت قوم ترکمن برای مقابله با لشکر که در نهایت نیز شکست خورده و مرزهای شمال شرقی ایران را به سرحدات امروزی می رساند.

این رمان نیز مثل رمان های دیگر اونق پر از ماجرا و حوادث پیچیده ای است که خوانندگان را تا آخر قصه با خود همراه می کند به ویژه اینکه اونق به سبک ادبیات مردمان شمالی تبحر قالب توجهی در توصیف و به تصویر کشیدن صحنه های پر جنگ و جدال در داستان هایش دارد.

وی در یکی از معدود گفتگوهای خود که به مناسبت انتشار این اثر انجام داده بود ردباره انتخاب بستر تاریخی برای روایت خود عنوان داشته است تاریخ به ذات خود موضوعی گزارش‌گونه است و در صحن زندگی اجتماعی مردم نمی‌گذرد اما در رمان ما سعی می‌کنیم به این گزارش جنبه‌ای تازه بدهیم و آن را در قالب یک قصه درباره زندگی و آداب و رسوم بیان کنیم. بن‌مایه اصلی خلق رمان «دایره سرخ» نیز همین موضوع است.

عبدالرحمان اونق متولد ۱۳۳۹ در ترکمن صحرا از نویسندگان مطرح این سال‌هاست. بعضی از آثار منتشر شده او عبارتند از قصه های ترکمن (مجموعه داستان)- سورتیک(مجموعه داستان)- در عمق شبهای تار (رمان نوجوان)- چوپان کوچک (رمان نوجوان)- راز خایر خوجه (رمان بزرگسال)- آوای صحرا (رمان بزرگسال)- حماسه گوراوغلی (رمانس)- سماجت (مجموعه داستان ترجمه از ترکمنستان).

همچنین رمان رازخایر خوجه و آوای صحرا جایزه‌ جشنواره معلم کشور را در سالهای ۸۱ و۸۳ دریافت کردند و  به سفارش شبکه ۲ از روی کتاب سورتیک فیلم تلویزیونی نیز ساخته شد.  منبع – مجله پنجره

www.ulkamiz.ir