وامبری در کوموش دپه

پایگاه خبری تحلیلی اولکامیز- دکتر اراز محمد سارلی : آرمینوس وامبری سیاح مجاری در عهد ناصرالدین شاه قاجار از راه کوموش دپه عازم ترکستان شد. او مدتی در کوموش دپه ماند.

او پس از بازگشت به اروپا لباس درویشی خود را درآورده خاطرات خود را به نگارش در آورد به اسم سیاحت درویشی دروغین به خانانات آسیای میانه،در کتابش از کوموش دپه هم گفته است:

به اقامتگاهمان بازگشتیم و خانجان و تمام خانواده و بستگان و دوستان فراوانش را در انتظار خود دیدیم. او زن و مادر پیرش را آورده بود تا برایشان دعای خیر طلب کند. همه حاضران را یک به یک دعا کردیم . سپس خانجان اعلام کرد طبق سنت ترکمنها ، مهمانان مانند نزدیکترین اعضای خانواده او محسوب می شوند و ما می توانیم بدون کسب اجازه یا وجود هیچ مانعی نه تنها در بین تیره اش ، کِلته ، گردش کنیم بلکه می توانیم به میان طایفه یموت هم برویم و اگر کسی جرأت نماید تار مویی از سر ما کم کند خود می داند در مقابل چنین هتک حرمتی چه عاقبتی نصیبش خواهد شد.

میزبانمان ادامه داد « دست کم باید دو هفته دیگر نزد ما بمانید تا شاید بر حسب تصادف قافله ای به خیوه برود. استراحت کنید ، به چادرهای دیگر سر بزنید. ترکمن هیچ وقت نمی گذارد درویش دست خالی چادرش را ترک کند ، ضرری ندارد کیسه های نان خود را پر کنید چون از اینجا تا خیوه و بخارا سفری طولانی در پیش دارید‌ ».

با خوشحالی به نصیحت او عمل کردیم. در طول همان روز اول به همراه خانجان یا برادر و دوستان خانوادگیش به چند اوبه سرکشی کردم . پس از آن ، همراه حاجی بلال برای ذکر دعای خیر ، و همراه حاجی صالح برای عیادت بیمارانی رفتم که او مکرر برای شفایشان انگشتان خود را در کاسه آب فرو می برد و نم آن را به ایشان می پاشید.

در همان حال که او به مداوا مشغول بود ، من نیز به گفتن دعای خیر می پرداختم و در عوض هدیه ای مثل تکه ای لباس ، ماهی خشک شده و یا چیزهای جزیی دیگری می گرفتم. نمی دانم به علت شفاهای موفقیت آمیز بود یا مردم برای دیدن این حاجی اهل روم می آمدند که بیماران دسته دسته به من مراجعه می کردند و من هم با ذکر دعای خیر یا نفس دمیدن من هم ذکر دعای خیر یا نفس دمیدن به آنان و یا تقریر طلسم به مداویشان می پرداختم. اینجا و انجا مردم شکاک فکر می کردند مأمور سیاسی هستم و با تردید بسیار به درویشیم می نگریستند ، لیکن چندان توجهی ننمودم.

روزانه بـه تعـداد آشنایانـم افـزوده می شـد که شاخص ترین اشخاص را نیز دربر می گرفت. خاصه از دوستی قیزیل آخوند ، که نام واقعیش ملامراد بود بسیار بهره بردم. سفارشهای این دانشمند ممتاز ، که همگان او را محترم می شمردند ، مفتاح گشودن هر دری به شمار می رفت.

از دوران تحصیل خود در بخارا ، کتابی در باب علوم دینی مسلمانان به زبان ترکی عثمانی همراه آورده بود که در فهم آن قدری مشکل داشت ؛ و من فرصت آن را یافتم تا با راهنمایی مناسب ، او را ممنون خود سازم. از گفتگو با من از ته دل خوشحال بود و هر جا می نشست با حرمت فوق العاده از من سخن می گفت و دانش فراوان مرا در خصوص کتابهای اسلامی می ستود.

و نیز موفق شدم تا احساسات مهرآمیز « ساتلیغ آخوند‌ » روحانی بسیار محترم دیگر را نصیب خود کنم. زمانی که برای نخستین بار او را ملاقات کردم به نحو خاصی پروردگار را سپاس گفت که این قسمت را نصیب او کرده تا در وجود من ، مسلمانی از اهالی روم ، سرچشمه حقیقی دیانت را زیارت کند. وقتی که مردم در حضور او سفیدی بشره ام را مطرح می کردند ، با اصرار می گفت این « نور الاسلام » حقیقی است که از چهره ام می تراود و فقط نتیجه رحمت پروردگار در اعطای حق نخست زادگی به مؤمنی از اهالی باختر زمین است.

در کسب دوستی ملا دردیس که دارای مقام قاضی اعظم ( قاضی کلان ) نیز بود کوتهای نکردم ؛ چون زود پی بردم که علما تنها طبقه ای هستند که می توانند هرگونه نفوذی را بر این مردم بیرحم اعمال کنند. به عنوان گونه ای دانشمند نیز موفق شدم در تحصیل حرمت عمومی نیز شرکت کنم که مثال ذیل مؤید آن است.

در خاک گمش تپه خرابه های متعلق به عهد یونان باستان دیده می شد که باحتمال دژی بوده که به دست اسکندر ساخته شده و نام خود را به این ناحیه داده است. این خرابه ها تنها دیوارهای سنگی هستند که می توان در تمام این حول و حوش پیدا کرد.

مردم فکر می کردند گمش تپه محل مناسبی برای اسکان اصلی یموتها و تأسیس مسجدی سنگی برای عبادت خداست؛ خاصه که مصالح لازم هم برای بنای آن به حد زیاد در بقایای باستانی در اختیار بود. قیزیل آخوند مرا به عنوان داناترین و باتجربه ترین درویش ، در این امر صالح تشخیص داد تا مکان و موقعیت صحیح قبله و محراب مسجد را تعیین کنم ؛ کاری که به آسانی انجام دادم.

www.ulkamiz.ir