ضرورت ترجمه

۱۴۰۲-۰۲-۲۱

۰ 20 خواندن این مطلب 7 دقیقه زمان میبرد

پایگاه خبری اولکامیز – آنّادُردی کریمی: «ترجمه عبارت است از برگرداندن نوشته یا گفته‌ای از زبانی (زبان مبدأ) به زبان دیگر (زبان مقصد)».

یکی از راه‌های مهم انتقال علم و دانش و تجربیات و در نتیجه آن رشد و تعالی فکری، اجتماعی و فرهنگی، ترجمه آثار مهم تاثیرگذار از زبان دیگر به زبان مقصد می‌باشد. در طول تاریخ جهان ما شاهد «نهضت ترجمه» بوده و امروزه نیز ضرورت نهضت ترجمه به ویژه در ارتباط با فرهنگ، تاریخ، ادبیات، هنر و …ترکمنان به شدت احساس می شود. مقالات، کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و سفرنامه‌ها و آثار دیگر به زبان‌های دیگر درباره ترکمانان در مناطق مختلف جهان به زبان‌های روسی، ترکی استانبولی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و … به رشته تحریر در آمده است. بی‌‌تردید برخی از این آثار، ارزشمند و قابل توجه هستند. ترجمه و مطالعه آن‌ها دریچه‌های نو و تازه‌ای را به روی ما می‌گشاید.

هرچند خوشبختانه برخی از این آثار به زبان‌های فارسی و ترکمنی ترجمه شده‌اند؛ اما شوربختانه بسیاری از آن‌ها هنوز به زبان فارسی ترجمه نشده‌اند. به نظر نگارنده باید این آثار هرچه زودتر با دقت و وسواس تمام و شناخت عمیق به زبان‌های فارسی و ترکمنی ترجمه و چاپ شود تا پژوهشگران و خوانندگان و مشتاقان فرهنگ و تاریخ و … ترکمن با آن‌ها آشنا شوند و در پژوهش‌های خود از این آثار سود جویند.

تأکید ما در این نوشتار کوتاه بر این نکته مهم است که بدون مطالعه پژوهش‌های جدید به زبان‌های دیگر و استفاده از یافته‌های آنان نمی‌توان ادعا نمود که پژوهش ما کامل است. براستی چقدر ارزشمند و مفید خواهد بود که عزیزان علاقه‌مند و مسلط به زبان‌های دیگر کمر همت ببندند و به ترجمه آثار ارزشمند از زبان‌ها دیگر بپردازند.

نگارنده اطلاع دارد که حدود یکصد و پنجاه پایان‌نامه و رساله به زبان ترکی استانبولی در دانشگاه‌های مختلف ترکیه درباره موضوعات مختلف ترکمنان، چون ادبیات مکتوب و شفاهی، زبان شناسی، تاریخ، آثار شاعران و نویسندگان، تاریخ، فرهنگ، هنر و … نوشته شده است. البته همه این پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها از ارزش یکسان برخوردار نیستند و بی‌تردید کاستی‌ها و نواقصی هم دارند.

اما بعضی از این تزها به‌ویژه تزهای در سطح دکترا قابل توجه می‌باشند. نویسندگان تز‌ها، زحمات فراوانی را برای نگارش آن‌ها کشیده‌اند. نویسندگانی که با اصول جدید پژوهش آشنا هستند و از روش‌های نو و بدیع بهره جسته‌اند. مسلماً اگر دوستان بزرگوار ترکمن و دیگر عزیزان علاقمند که با زبان ترکی استانبولی آشنا هستند؛ زحمت ترجمه این آثار را بکشند خدمت شایان توجهی نموده‌اند. علاوه بر پژوهشگران ترکیه، پژوهشگران دیگری نیز به زبان‌های روسی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی و …. درباره موضوعات مختلف ترکمن آثاری را نگاشته‌اند. همانطور که آمد این پژوهشگران از شیوه‌هایی سود جسته‌اند که کمتر در ایران به آن شیوه‌ها توجه شده است. بنابراین ترجمه آثار آنان از ضروریات می‌باشد.

آرمان گوهری‌نسب «پژوهشگر حوزه‌ی فرهنگ موسیقایی ترکمن» در مصاحبه با فصلنامه ترکمن‌نامه شماره ۱۷ زمستان ۱۴۰۱، به خلاء ترجمه‌های خوب از تحقیقات درجه یک محققان اروپایی اشاره می‌نمایند. در واقع ایشان به ضرورت و اهمیت ترجمه این آثار ارزشمند تأکید می‌کنند و ضمن انتقاد از آثاری که «اغلب به قصد کسب منافع از چرخه‌ی تباه کتاب و مقاله‌سازی رایج در کشور و ارتقاء رتبه علمی نگاشته می‌شوند» چنین می‌گویند: «مطمئن باشید که یک ترجمه‌ی خوب از آثار مطرح پژوهش‌گران غربی بسیار بسیار در انباشتِ علمی و گردش آزاد اطلاعات نقش مهم‌تری دارد تا دسته دومی که در رده‌ی کتاب‌سازی قرار می‌گیرند و تاریخ قضاوت خواهد کرد که این ترجمه‌ها چه نقش مهمی در پیشرفت پژوهش داشته‌اند.»

گوهری‌نسب پیشنهاد بسیار جالبی را مطرح می‌نمایند: «قویا معتقدم چیزی شبیه به نهضت ترجمه که بارها در تاریخ زمینه‌ساز تحولات علمی بوده راهگشای این مسئله است». ایشان می‌افزایند: «آخر مگر می‌شود که مثلاً بدون خواندن آثار درجه‌ی یک ایدرئن ادگار در مورد پروسه‌های شکل‌گیری جمهوری ترکمنستان که در یکی از معتبرترین دانشگاه دنیا، پرینستون، درس خونده در حوزه‌ی مسائل اجتماعات جدید ترکمن‌ها مقاله، کتاب و پایان‌نامه نوشت؟ چطور می‌شود بدون خواندن کارهای باسیلیف در مورد شمنیسم در این منطقه در این حوزه به‌طور تخصصی قلم زد؟». به نظر ایشان «وارد شدن به عرصه‌ی پژوهش‌های تخصصی و پیشرفته نیازمند ابزار و یادگیری مهارت است که یکی از مهم‌ترین منابع آن خواندن آثار درجه اول در حوزه‌ی مورد نظر است.» و بی‌شک این امر بدون دانستن زبان‌های دیگر ممکن نیست و ترجمه در این کار بسیار می‌تواند راهگشا باشد.

خوشبختانه عده‌ای از دوستان عزیز ترکمن به زبان‌های روسی، فرانسوی به‌ویژه انگلیسی و ترکی استانبولی و ترکمنی تسلط دارند. تقاضای مجدد نگارنده از این عزیزان این است که برای اعتلای پژوهش‌های ترکمن‌شناسی و استفاده از یافته‌های پژوهشگران مطرح دنیا به ترجمه آثار درجه یک و معتبر بپردازند.

در خاتمه چند اثر مهم را که به زبان‌های ترکی استانبولی، روسی و انگلیسی نوشته شده‌اند نام می‌بریم. با این امید که دوستان علاقمند و مسلط به این زبان‌ها به ترجمه آن و دیگر آثار معتبر اقدام نمایند.

۱- Başlangıçtan Bağımsızlığa Kadar türkmen Romanı, Ahmet Gökçimen, Fenomen, ۲۰۱۱

در این کتاب سیر رمان‌‌نویسی ترکمنستان از سال ۱۹۳۷ تا استقلال ترکمنستان در سال ۱۹۹۱ شده است. از ۸۸ تومان نام برده شده که درباره ۴۸ رمان توضیحات لازم ارائه شده است. به نظر نگارنده ترجمه این کتاب می‌تواند در شناخت ما از سیر رمان‌نویسی ترکمنستان در دوره شوروی بسیار مفید باشد.

همانطور که قبلاً نیز آوردیم در ترکیه پایان‌نامه‌ و رساله‌های متعددی درباره موضوعات مختلف ترکمنان نگاشته شده است. در اینجا سه مورد زیر را می‌آوریم.

Iran Sahnası Göklen ve Nohur Türkmen Agızları, Zeynep Yıldırım, Ankara 2015, Doktora

tezı.

خانم زینب ییلدیریم، رساله بسیار مفصلی را درباره لهجه ترکمنان گوکلان و نخورلی ساکن ایران نوشته است. ترجمه کامل و یا دست‌کم بخش‌هایی از این رساله برای آشنایی پژوهشگران و خوانندگان علاقمند با شیوه‌های پژوهش و یافته‌های آن بسیار مفید است.

Mahtumkulunun Şiir üslubu, Yaghoob Rahımıdashlıboroon, Doktora

, ۲۰۱۹. tezı, Ankara

در این رساله، سبک‌شناسی اشعار مخدومقلی فراغی توسط یعقوب رحیمی داشلی برون، بر اساس یکی از نسخه‌های خطی، مورد پژوهش قرار گرفته است.

İran Sahası Türkmen Yomut Ağzı, Shahrouz Aghatabai, Doktora tezı, Ankara University.
. شهروز آق‌آتابای در این رساله به بررسی لهجه ترکمنان یموت ساکن ایران پرداخته است.

عده‌ای از سیاحان روس به ایران سفر کرده‌اند و سفرنامه‌های متعددی از خود به یادگار گذاشته‌اند. بعضی از این سفرنامه‌نویسان درباره ترکمن‌ها نیز مطالبی را آورده‌اند. ترجمه این سفرنامه‌ها می‌تواند برای پژوهشگران در نگارش تاریخ اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و … ترکمنان، بسیار مفید و مثمرثمر باشد. در این‌جا یک مورد را ذکر می‌کنیم.

*N.N.Khan- Iomudskii, Astrabad i Giurgenskaia Step ( putevye zametki), Sredniaia Aziia, 1910.

** نگارنده از جناب گوهری‌نسب تقاضا نمودم که برخی از آثار مهم پژوهشی مرتبط به ترکمنان را معرفی بفرمایند. ایشان بزرگواری نمودند و موارد زیر را مرقوم فرمودند. با سپاس فراوان از جناب گوهری‌نسب.

«به درخواستِ دوست ارجمند آقای کریمی قرار شد که فهرست مختصری از آثارِ با اهمیت در حوزه‌ی مطالعاتِ فرهنگ ترکمنی برای مخاطبین ارائه کنم. منابعی که من در این سالها در این حوزه یافته‌ام و مطالعه کرده‌ام بسیار بیشتر از این تعداد است و قطعاً آنچه من ندیده‌ام و نخوانده‌ام بسی بیشتر. بارها این فهرست را دستچین کرده‌ام تا به این تعداد معدود رسیدم و هدف صرفاً معرفی جهانِ دیگری از مطالعات در این حوزه به مخاطبینِ فرهیخته‌ی این مجله است ولاغیر. فکر می‌کنم برای جان‌های بابصیرت همین اندک نیز در توجیه لزومِ ترجمه‌ی آثارِ فاخر در این حوزه، یعنی آنچه که من آن را «نهضتِ ترجمه» می‌نامم، کفایت کند. باری، بسم‌الله این گوی و این میدان.

۱) مقاله‌ی
Some Basic Problems of the Ethnogensis of the Turkmen
نوشته‌ی A.Karryev و Agdazhanov در موردِ روندهای تاریخی تکوینِ قومی در میانِ ترکمن‌ها که به همراه کتابِ Yuri Bregel، یعنی،An Historical Atlas of Central Asia اطلاعاتِ باارزشی از تبارشناسی ترکمن‌ها ارائه می‌دهند. به نظرم در مواردی همچون اختلاف نظرها و مناقشاتِ اخیر مطرح شده در مورد طوایف مختلف راهگشا خواهند بود.
۲) مجموعه مقالات و کتاب‌های بسیار ارزشمند، درجه یک و با اهمیتِ خانمِ Adrienne Lynn Edgar در موردِ روندهای تکوینِ دولت و ملت در ترکمنستان که بسیار در تفسیر و تحلیلِ پدیده‌های فرهنگی در میانِ ترکمن‌ها کارآمد هستند. کتابِ
Tribal Nation: The Making of Soviet Turkmenistan از ایشان که در انتشاراتِ دانشگاه پرینستون منتشرشده است.
۳) در موضوعِ ادبیات، به‌طور خاص دِسّان‌ها، اثرِ بسیار بااهمیتِ Nora K. Chadwick و Victor Zhirmunsky به نامِ Oral Epics of Central Asia که توسطِ انتشاراتِ دانشگاه کمبریج منتشر شده است. نیز، در حوزه‌ی ادبیاتِ ترکی و ترکمنی مقالاتِ والتر فلدمن، مثلاً Interpreting the poetry of Mäkhtumquli و همچنین، Karl Reichl اشارات بسیار مهمی در مورد ادبیاتِ شفاهی در میانِ ترک‌ها و ترکمن‌ها دارد. به‌طور نمونه کتابِ Epic Singers and Oral Tradition نیز، مقالاتِ Judith Wilks در موردِ گوراُغلی در میانِ اقوامِ ترک‌ و ترکمن‌ها بسیار درخور توجه است.
The Persianization of Köroğlu: Banditry and Royalty in Three Versions of the Köroğlu” Destan”
۴) مجموعه‌ی مقالات و کتاب‌های خانم VICTORIA CLEMENT و بطور خاص کتاب Learning to Become Turkmen: Literacy, Language, and Power, 1914-2014
از ایشان که به بررسی رابطه‌ی زبان، فرهنگ و قدرت سیاسی در دوران معاصر در میان ترکمن‌ها پرداخته و در انتشارات دانشگاه پیتزبورگ منتشر شده است.
۵) در حوزه‌ی فرهنگ موسیقایی ترکمنی خانمِ ژرانسکا کُمینک آثارِ بسیار ارزشمندی دارند و تقریباً در اغلبِ دایره‌المعارفهای معتبر مدخل موسیقی ترکمنی را نوشته‌اند. همچنین گردآوری‌‌های بسیار ارزشمندی از داستان گوراُغلی انجام داده‌اند.
Żerańska-Kominek, Sławomira, The Tale of Crazy Harman: The Musician and the Concept of Music in the Türkmen Epic Tale, Harman Däli.
شاخیم قولیف (Shakhym Gullyev)، موسیقی‌شناسِ طراز اولِ ترکمن، نیز آثارِ معتبری به زبان روسی، ترکمنی و انگلیسی در مورد فرهنگی موسیقایی ترکمن‌ها دارد. همچون:
The Musical Life of Post-soviet Turkmenistan و Iskusteva Turkmenskaya bakhshi
مقالاتِ خانم جمیله‌ قُربانوا به ترکمنی و انگلیسی که شخصاً نوشته‌های انگلیسی ایشان را معتبرتر می‌دانم. البته از منظر موسیقی شناسانه مقالاتِ دیوید فُسام از بقیه بروزتر هستند.
Westernizing Reform and Indigenous Precedent in Traditional Music: Insights from Turkmenistan
۶) کتابِ
Tradition and Society in Turkmenistan: Gender, Oral Culture and Song
از Carole Blackwell که بر اساس کارِ میدانی نگاهی تحلیلی به بخش‌های زنانه‌ی فرهنگ عامه، به‌طور خاص ترانه‌ها و بسترهای اجرایی آن، صورت گرفته و توسط انتشارات Routledge انتشار یافته است.
۷) مقالاتِ Slavomir Horák که به رابطه‌ی قدرت و نهادهای سیاسی بر فرهنگ می‌پردازد. مثلاً
The Battle of Gökdepe in the Turkmen post-Soviet historical discourse