در باب مصاحبهی موسی جرجانی در موضوع ترجمهی اشعار مختومقلی
پایگاه خبری تحلیلی اولکامیز- آنا دردی عنصری نویسنده و صاحب نظر تاریخ و ادبیات نوشت :
مقدمه : در گزارشی که اخیرا در پایگاه خبری – تحلیلی اولکامیز منتشر شد آقای موسی جرجانی در موضوع ترجمهی اشعار مختومقلی فراغی شاعر ملی ترکمن مطالبی را اظهار داشتهاند که از جمله < تعداد اشعار > ترجمه شده را ۴۰۰ قطعه شعر گفتهاند. در عین حال ایشان در سخنان خود با این که در خصوص جمعآوری، مطالعه و تحقیق یر روی چاپهای مختلف از دیوان شاعر مطالبی را بیان کردهاند اما در بین این اظهارات من ندیدم که بالاخره در ترجمهی این ۴۰۰ قطعه شعر ، ایشان و همکاران محترمشان کدام چاپ و یا نسخه خطی را اساس کار ترجمه قرار دادهاند.افزون بر این ، ایشان عنوان کردهاند که < دیوان کامل > مختومقلی را ترجمه کردهاند.
نوشتهی حاضر بدون این که وارد محتوا و کیفیت ترجمه و سائر مباحث مرتبط شود صرفا حول محور سه مورد از اظهارات جناب جرجانی خواهد بود.یعنی:
۱ – دیوان کامل بودن ترجمه
۲ – تعداد ۴۰۰ قطعه شعر ترجمه شده
۳ – در ترجمهی این ۴۰۰ قطعه شعر ، کدام چاپ و یا نسخه خطی < نسخهی اساس > بوده است ؟
در بارهی اشعار الحاقی :
آن دسته از شاعران کلاسیک که در سطح ملی از شهرت و آوازهای برخوردارند بعضا اشعارشان از دستبرد کاتبان و نساخان زمانه ایمن نبوده است.بدین معنی که در طول دورههای مختلف ِ استنساخ از اشعار اینگونه شاعران، کاتبان ، نساخان و حتی شاعرانی نیز بودهاند که اشعاری را به دفتر شعر شاعر مورد نظر افزودهاند.
در عرف تحقیقات ادبی به اینگونه اشعار < اشعار الحاقی > گفته میشود. به میزان اعتبار و فراگیری شعر شاعر در سطح ملی به همان اندازه مقدار اشعار الحاقی و منتسب بیشتر بوده است.در سطح ادبیات فارسی، شاهنامه و اشعار الحاقی به آن مسألهای است که تاکنون نیز محل مناقشه و مباحثهی شاهنامهپژوهان است. رباعیات عمر خیام نیز ایضا.
در سطح ادبیات کلاسیک ترکمنی نیز اشعار شاعر ملی ترکمن، مختومقلی فراغی نیز از این آفت ایمن نمانده و مختومقلی پژوهان در چاپ و نشر دفتر شعر این شاعر با مسألهی اشعار الحاقی و مشکلات مرتبط با آن مواجه بودهاند. مسألهی اشعار الحاقی تا زمانی که شعر شاعر در چارچوب گویشوران و محیط ملیِ زبان مبدأ محدود بمانَد تبعات آن نیز محدود به همان حدود خواهد بود.
اما زمانی که شعر شاعر به همراه اشعار الحاقی منتسب به وی نیز به زبانهای مقصد ترجمه و منتشر شود خسارات معنوی و علمی آن متوجه محیطهای فرهنگی دیگر میشود.حداقل این خسارات این خواهد بود که از طریق ترجمهی اشعار الحاقی ، تصویر شعری و فکری و شخصیتی ِ دیگری مغایر با تصویر حقیقی از شاعر منعکس خواهد شد.
روش تصحیح نُسَخ :
برای اینکه دیوان شعر اینگونه شاعران از اشعار الحاقی و منتسب پالایش شود و در چاپ و نشر آن < امانتداری > کامل رعایت گردد ادبیاتپژوهان < روش مقابله و تصحیح نُسَخ > رابه کار میبرند. این روش که یک < تخصص > است در مراکز دانشگاهی ایران از پیشینهی تقریبا یکصد ساله برخوردار است. این را هم اضافه کنم که روش مطالعهی انتقادی نسخ صرفا مختص دیوانهای شعری نبوده و متون منثور را نیز شامل میشود.
هدف اولیه و اساسی از کار مقابله و تصحیح یک متن نیز < ارائهی متنی از شاعر و نویسنده است که حتی در جزئیات متن ( کلمه، جمله، مصراع ، بیت و حتی نوع نوشتار واژهها و …) از پالودگی برخوردار شود. بهطوریکه آن به آفرینش اولیهی شاعر و نویسنده هرچه نزدیکتر گردد > .
یعنی در روش مقابله و تصحیح نُسَخ که از روی نُسخ خطی ِ معتبر ِ متن ِ هدف صورت میگیرد مصحح تلاش دارد به < صورت ِ واقعی و یا مقرون به واقع ِ> متن ِ اولیه دسترسی یابد. و آن صورت ِ تصحیح شده و انتقادی را به عنوان < آفرینش اصیل > ِ شاعر و نویسنده به خواننده عرضه کند. تنها از این طریق است که ما میتوانیم ادعا کنیم متنی را ارائه کردهایم که میتواند بیانگر تصویر حقیقی از < افکار و اندیشهها و روحیات و کُنش اجتماعی و سیاسی ِ پدیدآورنده > باشد.
بر این اساس چه در چاپ یک متن کلاسیک و چه در ترجمهی آن ، اولین اصل ِ اساسی که باید مدنظر قرار گیرد < صحت > آن متن است. بدین معنی که آیا آن متن – چه منظوم و چه منثور – حقیقتا پدیدآوردهی اصلی ِ صاحب ِ متن است یا افزودههایی نیز دارد ?!
این پرسش و مسألهی اصلی در خصوص اشعاری که با عنوان < دیوان کامل اشعار مختومقلی فراغی > و یا < برگزیدهی اشعار مختومقلی فراغی > گردآوری و ترجمه و چاپ و نشر میشود نیز مصداق دارد.
چاپ و نشر اشعار مختوم قلی :
دیر زمانی است که از دیوان اشعار مختومقلی در ایران و ترکمنستان چاپهای متعددی منتشر میشود.در ایران که این اشعار با عنوان < دیوان کامل > اشعار مختومقلی چاپ و نشر مییابد از حجم های – از نظر مقدار اشعار – متفاوتی برخوردار است.ولی ویژگی واحد بیشترینهی آنها بیبهره بودن از روش بررسی انتقادی است.
بدین معنی که در چاپ این اشعار هیچگونه کار انتقادی با بهرهگیری از روش مقابله و تصحیح نُسَخ انجام نمیشود.به همین جهت اشعاری مانند: تۆرکمنینگ، گؤزهلیم، بۇیلارئنگا ، آزادئمقانئ و… که در الحاقی بودن آنها کمترین شبههای وجود ندارد در این دیوانها وارد میشد.
طبیعی است که این اشعار به دلیل الحاقی بودن نمیتوانستند نمونههایی اصیل از آفرینش خالص شعریِ مختومقلی باشند.معضل اشعار الحاقی در اشعار مختومقلی به اندازهای شدید بود که ظاهرا تا ۷۰۰ قطعه شعر به نام مختومقلی چاپ و نشر شده بود.این امر انجام یک < پژوهش انتقادی > از اشعار شاعر و پالایش آن از اشعار الحاقی و منتسب را به شدت ضروری میکرد.
در این ارتباط تا آنجا که صاحب این قلم اطلاع دارد < دیوان انتقادی مختومقلی فراغی > با به کار بردن روش مقابله و تصحیح نسخ که به همت و تلاش مرحوم پروفسور نورمحمد عاشورپور انجام گرفت و در ایران چاپ و منتشر شد در حال حاضر نسبت به چاپهای پیشین < صحیحترین > متنی است که از دیوان شعر مختومقلی تهیه و در دست است.
این کار علمی که در دو جلد چاپ و منتشر شده است مجموعا شامل دویستۇ نودۇ هفت / ۲۹۷ قطعه شعر است که بهنظر میرسد میتوان باور داشت که آفریدهی خلاقیت شعری مختومقلی بوده و تصویری بالنسبه واقعی از حقیقت شخصیت شاعر به دست میدهد. از این نظر چه برای ترجمه و چه برای تحقیق در اشعار مختومقلی این اثر مرجعی مفید و صحیح و قابل اعتماد برای علاقمندان و پژوهندگان است.
ختم سخن این که با وجود بحث فنی در موضوع< اشعار الحاقی > و < تعداد اشعار > مختومقلی و وجود یک نسخهی منقح و معتبر از شاعر ، چه خوب بود جناب موسی جرجانی و همکاران محترمشان از باب رعایت امانتداری ، در گزارش خود در خصوص ابهامات سهگانهای که در این مقال مختصر اشارت رفت توضیحات شفاف ارائه میدادند.
www.ulkamiz.ir
