روزه و رمضان در آینه ی اشعار شاعران

پایگاه خبری اولکامیز – قمرالدین سیدی، شاعر و عضو تحریریه ماهنامه ترکمن دیار:

از دیر بازاشعار و ادبیات چون خون رنگین در شریان مکتب و مذهب جریان داشته و هر دو ، مقوله ای جدایی ناپذیر جوامع بشری بوده است. زیرا که ادبیات به عنوان یکی از علوم هنری جهت یادگیری و تفهیم بهتر مسائل دینی به عنوان شاخص ترین ابزار، شاخ و برگ های دین را بر فراز جبال راسیات و بلندی های نازعات بر افراشته است.

نگارش آثاری از قبیل “رونق الاسلام” خدر قلی وفایی و ” ثبات العاجزین” صوفی الله یار و … مویّد این مدعاست که به صورت نظم کاملاً به تشریح فرایض دینی و مسائل فقهی می پردازد.

انسان ها از آغاز مراحل نخستین زندگی به حد وسع تحلیل ذهنی خویش به دنبال گمشده ی لازم الوجودی بودند که در مقابل آن کرنش و تعظیم نمایند و به خیال خویش، آن را در وجود آنچه که در طبیعت یافت می شود و قابل لمس است یافته و بدان عبادت نمایند. این اشیاء  شاید سنگ، آتش، مجسمه و یا درخت کهنسال و… باشد که به نوعی به ذهن آنان از دیگر جمادات برتری داشته باشد.

بدینوسیله مرحله به مرحله به تغییراتی در نوع خدایی خود پدید آورده ونظر و دیده ی دیدگان خویش را به آسمان ها دوخته و خورشید و ستارگان پر نور را به خدایی خود برگزیدند ولی با گذشت زمان و با افزودن اندوخته ذهنی، آنان به ناکارآمدی سیارات و کرات آسمانی پی برده، دائم در پی وجود پروردگاری بودند که از دیگر خدایان متمایز بوده و قلب نا آرام و متلاطم آنان را به آرامش فرا خواند.

بدینوسیله انسان ها، با راهنمایی رسولان الهی که همان پیامبرانند و با الهام از کتاب های آسمانی، حقیقت گمشده ی خویش را یافته و بدان به عنوان خالق سرمدیت و پروردگار صمدیت سر تعظیم فرود آورده و به عبادت پرداختند.

یکی از مهمترین این عبادات روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان است. رمضان از ماده ی “رمض” به معنای سوزاندن است البته سوزاندنی که در آن دود و خاکستر به همراه نداشته باشد، وجه تسمیه این ماه نیز از آن است که در ماه مبارک رمضان به دلیل فضل و رحمت الهی وعبادت خالصانه مومنان، گناهان انسان ها سوزانده می شود.

با توجه به بیت شیرین و پر مغز و نغز نظامی که سروده:
پیش وپسی بست صف کبریا
پس شعرا آمد و پیش انبیا
پس از پیامبران، شاعران در بازتاب مسائل دینی و هدایت انسان ها در گذرگاه های پرپیچ و خم روزگار و چهار راه سردر گم زندگی نقش بسزایی را ایفا نموده اند و با تراوش دادن جوهرشهد گونه قلم خود، عسل گوارای خویش را ز کندوی سخن ، به مشتاقان  و خواهان آن تحفه نمودند .

حال به یک نمونه از عبادات الهی که همان ارزش روزه و ماه مبارک رمضان می باشد را از آینه اشعارشاعران به تفحص می نشینیم.

اکنون آغاز سخن نظم را به تبرّک از سخن سرای نامی ترکمن که سخن نظم و نغز آن مستمعان را به وجد و جهد آورده و شنوندگان، دل دریایی خویش را به حوض بی حد و حصر آن خوض داده و طیلسان روح و روان خویش را بدان آراسته اند می پردازیم که در این باره چنین سروده است:
ییگریم دورت ساغات دا اون ایکی آیدا
رمضان آیی دیرلر آیئنگ یاغشی سی

یا در جایی دیگر:
ماغتئم غولی ترک ایله مه اداسئن
ترک ایله سنگ توتاورگین  قاضاسئن
ماغناسئنا یتیب بیلسنگ مازاسئن
عاجاپ پیشه عاجاپ کأر دیر بو روزا

مختوم قلی در طول زندگی عمر کوتاه خود ، ماه مبارک رمضان را بهترین اوقات و بهترین ایام زمان به لحاظ پرورش روح انسانی می داند و ترک آن را به هیچ وجه جایز نمی داند و پی بردن به اصل فلسفه آن را به انسان ها گوشزد می کند که چگونه گرسنگان جوامع بشری، با شکم خالی شب را به روز می رسانند. اگر انسان ها به فلسفه ی روزه که فواید جسمانی آن بر همگان مبرهن و آشکار است پی ببرند رمضان برترین عبادت و پیشه ای است که خداوند عادلانه به اجرای این فرایض دینی دستور داده است.

آخرین شاعر دوره کلاسیکِ به غربت آرمیده بر تربت کاظم خوجه ی دشت و دیارزیبا و سحرانگیز آقسوی شهرستان کلاله، مسکین قلیچ که خود نیز به صورت امام جماعت، رهبریت دینی مردم را عهده دار بوده اشاره به این موضوع را عاری از لطف و کرم الهی نمی داند و چنین جانانه جوهر قلم را به هنرنمایی وا می دارد:
مؤعتبر دیر روزا نماز قئلاور
عالئم لاردان ، پند ناصیحات آلاور
آخئراتئنگ یاراغئن دا بولاور
ایلمه ایشینگی خام ایکی یاندان

یکی از معتبرترین فرایض دینی را نماز و روزه دانسته و این موهبت بی شمار الهی را بهترین توشه و آذوقه ی آخرت می داند و به انسان ها توصیه می کند که با عدم توجه وعنایت به مسئله روزه و نماز، کار دنیوی خویش را خام و ناپخته ننمایند، زیرا که ارزش و اعتبار اعمال انسان ها در دنیا و آخرت به نماز و روزه بستگی دارد.

صحت ایشان شاعر شیرین سخن کناره های ”آق چشمه” که خود نمک پرورده ی حوزه مکتب و مذهب است و از آب زلال و زمزم گونه ی آق چشمه به صفای درون وجلای برون پرداخته، و در کناره های آن اسب رؤیای اشعار خویش را مهمیز داده و مستانه به هوای پاک و دل انگیز این دشت، به تازیانه ی سخن پرداخته و سطور فتورِ چون هباء منثور را به رقّ منشور آراسته است در خصوص فضیلت این ماه چنین به نظم می نشیند:
خالئص بنده مؤمن اۆچین
رمضانئنگ ماهی گلیأ
گۆنأه لری یاقماق اۆچین
یئل اون ایکی آی شاهی گلیأ
می گوید رمضان خاص بندگان خالص خداوند است که آنان به جهت تقرّب به درگاه خدای منان و برخورداری از فضیلت بی شمار آن آرام و قرار ندارند و فرارسیدن آن را بزرگترین نعمت و موهبت الهی می دانند. به نظر ایشان ماه رمضان بهترین وسیله برای تزکیه نفس است که به شعله شوق ایمان واحسان تمام چرک های چربیده بر قلب انسان ها بدان ذوب گردیده و صیقل می یابد  که بدین سبب این ماه را شاه ماهان دانسته است.

بسی شاعران به خیال خود به توصیف یار و طبیعت و آنچه که به ذهن جویای خویش خوش آید پرداخته اند ولی در این حین از سرودن اشعار اخلاقی و پند و اندرز دینی نیز قلم چرخان خویش را به باتلاق و آب راکد ننشانده اند که در این خصوص حرفی برای گفتن نداشته باشند.

دولت محمد آزادی پدرِ پدر ادبیات ترکمن نیز در مورد موضوع مورد نظر که رمضان المبارک می باشد بندی را بدین مضمون سروده است:
روزه بیل نفس اگریسین گه تیز ایرور
کیم گیدر نفس اوغرینه او خیز ایرور
به نظر او، انسان هایی را که اسیر نفس امّاره اند و ابلیس به تلبیس ، ریسمان سرافکندگی و سرکشی را به جید آنان نهاده و به تدبیر و اراده خویش به هر سو فرا می خواند را روزه هدایت نموده و باعث گسستن طناب و طور از طوق و یوغ او شده و آنان را به سوی تزکیه نفس فرا می خواند.

در طول زندگی انسان های زیادی با سوار بر مرکب مادیات و با عروج بر فلک الافلاک، تن تیمار خویش را به سقف آسمان سائیده و دمی چند به غرور، همنوعان خویش را به دیده ی حقارت نگریسته اند غافل از آن که این دنیای دون به، دانی پوچ نمی ارزد. ولی در مقابل آن انسان هایی مانند کمینه کمال یافته ی دهردوّار ایام بوده اند که وجود با جود خویش را به شرف و عزّت آغشته و با سوار بر بال اندیشه و با سیر و سلوک بر عالم معنویات، نردبان علم را به عکس آشفتگان وآغشتگان مال دنیوی ، یکی پس از دیگری طی طریق نموده و از اوج آسمان ها به انسان های خفته و غرق بر مادیات و آغشته بر گندآب نفس های حیوانی به ترنّم و تدبّر چنین ندا سر داده اند:
کمینه دییر دؤرت یاران اوُوال گلیپ دورارلار
خدایئم غاضاپ قئلسا، هایبات بیلن گیررلر
روزا نمازدان باشلاپ ربّینگ کیم دییپ سورارلار
ربّیم الله دیمه سنگ گۆرزی بیلن اورارلار
اول گۆرزی نینگ ضاربئندان داغ لار لرزانا گلر
به عقیده این انسان بزرگ و شاعر نقد گرا و طنز پرداز ترکمن  به محضر کسانی که تارک نماز و روزه و فرایض دینی اند، فرشتگان مقرّب الهی به قهر وغضب و هیمنه و هیبت حضور یافته و با سؤالاتی چون آفریدگارت کیست مورد مواخذه قرار می دهند که خدای ناکرده رفوزگان این مرحله را به شلّاق داغ آهنین ضرب و شتم می نمایند که کوه های با استقامت قد بر افراشته ی روزگار نیز به قدرت آن به لرزه و ارتعاش می افتند.

آری دوستان چنین اظهار نظر بزرگان مبنی بر آن است که تنها راه نجات و سعادت انسان ها در دنیا و آخرت صیقل و سوهان عقل و اندیشه و دل وقلب از رسوبات روز و فضولات جان سوز است که انسان ها را در چهار راه سردر گم زندگی به تحّیر وا می دارد که انسان ها چنان گم شده ی افعال خویشند که ماشه ی تغافل را بر اندیشه تعامل کشیده و تیشه بر ریشه همنوع خویش می نهند و به خاطر دنیای خویش ، دنیای دیگران را به مخاطره می افکنند.

عالم فرزانه ی دیگری که در سخت ترین شرایط اسارتِ ایل و تبار خویش به دستِ خان خیوه که خود نیز در میان آنان بوده و با سروده هایی مانند ” مرگن لر گچن یول دئر بو” به تن و روح شکسته و بی رمق آنان، پادتن امید به زندگی را دمیده، بهترین گزینه برای جمع بندی سطور گسسته و ارقام شکسته ی این مرقومه گزینش نموده ام که این شخصیت برتر، با توجه به توضیحات ارائه شده، شاعری غیر از قربان دردی ذلیلی نمی تواند باشد.او نیز با تمسک بر داده های قرآنی و یافته های خویش از اخبار و احادیث، بند زیبایی را بر سطور صفحات ز قلم توانای خویش چنین  نشانده است:
اونوتماغئن حاقی بأش واغتئنگ غویما
حلال ایی گر بیلسنگ خارامدان ایمه
آزاجئق خایئر اتسنگ موندا یتیمه
ذلیلی کؤپ ثوغابئنگا پأنگ بولار

ذلیلی نیز همانند شاعران همسنگ و هم رده خویش شریعت را حد ومرز خیر وشر، خوب و بد، حلال و حرام و … می داند که انسان ها نباید در انجام اعمال روزمره ی خویش حدود و ثغور تعیین شده از ناحیه دین مبین اسلام را نادیده بگیرند و متذکر می شود که دریچه ی احسان و سخاوت مندی را به روی مستمندان درد کشیده و یتیمان بی پدر که هیچ حامیی را جهت پناه، و دستان محبت را بر جبین حسرت کشیده خویش نمی یابند باید گشود تا بدینوسیله در قبال ضمیر وجدان خویش، خیال آسوده داشته و به خلق خدا وظیفه ی انسانی خود را ادا نموده و در مقابل آفریدگار رحمان بندگی و عبودیت خالص خویش را اظهار و اثبات نماید.

اکنون سروده ای را در خصوص شب قدر که چون سراج منیری در دل شبهای پر از داده های معنوی و برکات الهی است تقدیم به دوستداران دین و علاقه مندان آن می نمایم، باشد که این سروده، تحفه ای ناقدر به شبی با قدر باشد که به ارزش و قداست از همه شبها صدر است.
 غادئر گیجه سی
غادئردان غادئرلی غادئرلا دوش ات
سن چئندان غادرا بای غادئر گیجه سی
غوجورسئز غایراتسئز سانسئز دان داش ات
کرملی گۆنه تای غادئر گیجه سی
 
سنده اینن کلام حاقدا سؤز حاقدا
هر نه یازسام بولماز سؤزلریم پوغتا
سن بیزه سؤنمه جک اؤچمه جک باغتا
باغتئما دوغان آی غادئر گیجه سی
 
سن بیزه نور، هم گیتمأنه یودا سن
توپان لاردا الیم توتجاق آدا سن
بیز عجیز غول، غولومئز توت ایده سن
سن بیز یتن پای غادئر گیجه سی
 
حاقئنگ رأحمتی سن ،حاقئنگ دۆزگۆنی
سنده الین چؤیدی گۆنۆنگ غئزغئنی
باغتئنگا یار اتگین ،برمه شر گۆنی
گۆنش بول نورا چوی غادئر گیجه سی
 
می سنده دیر شراپ سنده ، جام سنده
مست سنده دیر ،مجنون سنده ،رام سنده
کلام سنده ،کمال سنده ،کام سنده
کأمیل لیگه سن اوی غادئر گیجه سی
 
سنگ عئشقئنگدا پریشته لر پروانا
رأحمت اۆچین غانات یایار هر یانا
سنگ نورئنگدان حاق نور بردی ائنسانا
نادانا  اوق یای سن غادئرگیجه سی
 
آنگ سنده دیر یاغتی سالان نور سنده
صفا سنده ،مروه سنده، طور سنده
ال یتمه جک بهیشت سنده ،حور سنده
أهلی گۆندن سن سای غادئر گیجه سی
 
سن آنگ ینه بیلمک لیگه آچار سن
سانگا اویدوم هاچان آنگئم آچار سن
بوش غویماغئن بیزی غاندار ایچیر سن
سن سیز گۆنۆمیز وای،غادئر گیجه سی
 

منبع – ماهنامه ترکمن دیار

www.ulkamiz.ir